|
quvchilarning vitaminlar va mineral moddalariga bo‘lgan
kecha-kunduzlik talabi
Yosh,
yillar
Tiam
in,
m
g
(B
1
vit.)
Riboflavin,
m
g
(B
2
v
it.)
Pirido
ksin
, m
g
(B
6
v
it.)
Siano
ko
ba
lam
in
m
g, (
B
12
v
it.)
Falo
tsin
, m
kg
(B
S
vit.)
Niat
sin
m
g,
(PP
vi
t.)
A
skorbin
k
is.
m
g
(C
v
it.)
Retino
l, m
g
(A
vit.)
To
ko
fero
l, Me
(E
vit.),
Kalse
fero
l, Me
(D
vit.)
Kaliy,
m
g
Magniy,
m
g
Fo
sfor,
m
g
Te
m
ir,
m
g
6
1 1,
2
1,
3
1,
5
20
0
1
3
60 50
0
1
0
10
0
10
00
25
0
15
00
1
2
7-10
1,
2
1,
4
1,
6
2,
0
20
0
1
5
60 70
0
1
0
10
0
11
00
25
0
16
50
1
2
11-13
(o‘g‘il
)
1,
4
1,
7
1,
8
3,
0
20
0
1
8
70 10
00
1
2
10
0
12
00
35
0
18
00
1
5
340
11-13
(qiz)
1,
3
1,
5
1,
6
3,
0
20
0
1
7
70 80
0
1
0
10
0
11
00
30
0
16
50
1
8
14-17
(o‘g‘il
)
1,
5
1,
8
2,
0
3,
0
20
0
2
0
70 10
00
1
5
10
0
12
00
30
0
18
80
1
5
14-17
(qiz)
1,
3
1,
5
1,
6
3,
0
20
0
1
7
70 80 1
2
10
0
11
00
30
0
16
50
1
8
Oldin oziq tolalariga boy dag‘al mahsulotlar va ulardan qilingan
ovqatni ko‘proq iste'mol qilib yurgan bo‘lsa, shahar sharoitida yuqori
navli undan tayyorlangan har xil pishiriqlar, kolbasa, turlituman
shirinliklar, chanqoq bosdi ichimliklar tanovul qilish odatdagi hazm
jarayonlarini birmuncha o‘zgartiradi. Bu holat ularda ich dam bo‘lishi,
qotishi kabi noxush holatlarga olib kelishi ham kuzatilgan. Uchinchidan,
talabalar o‘qish jarayonida katta ruhiyhissiy zo‘riqishga duch keladi,
ma'ruzalar va amaliy mashg‘ulotlar davomida ularga qisqa vaqt ichida
beriladigan bilimlarning hajmi keng bo‘lib, uni o‘zlashtirib olish
anchagina asabiylashishni talab qiladi. Kunlik, oraliq va yakuniy
nazoratlar ularning yil davomida doimiy tashvishda yurishini yuzaga
keltiradi. Bunday kuchli zo‘riqish boshqa hayot tizimlari singari
ovqatlanish jarayoni va hazm a'zolari faoliyatiga ta'sir qilmay qolmaydi.
Nazorat ishlari, imtihonlar, sinovlar topshirish jarayonida yurak
urishining tezlashishi, qon bosimining ko‘tarilishi, kuchli his’hayajon,
asabiylashish natijasida oshqozonichaklarning harakat va sekretor
vazifalari o‘zgarib, ovqatning yomon hazm bo‘lishi, ich ketishi, ba'zan
esa ich og‘rishi holatlariga ham olib keladi.
341
35-jadval
Maktab yoshidagi bolalar uchun mo‘ljallangan bir kecha-kunduzlik
oziq-ovqat mahsulotlarining miqdori va energetik qiymati
Mahsulotlar
Yoshiga qarab bir kecha-kunduz
davomida talab, g
7-10
11-13
14-17
o‘g
‘illar
qizlar o‘g‘i
llar
qizlar
Non
mahsulotlari
(un
hisobida)
Kartoshka
Poliz mahsulotlari
Mevalar
Shakar
O‘simlik yog‘i
Go‘sht mahsulotlari
Baliq mahsulotlari
Tuxum (dona)
Umumiy energetik qiymat
(kkal)
244
256
300
224
70
15
190
80
1
2320
288
320
360
280
80
20
222
120
1
2720
230
256
360
280
90
18
203
80
1
2466
322
320
420
336
80
20
254
140
1
2933
263
256
420
336
80
18
229
120
1
2625
Ko‘rib o‘tilgan o‘zgarishlarning salbiy tomonlarini bartaraf
qilishda va talabalarning fanlarni chuqur o‘zlashtirib olishida oqilona
ovqatlanish omili muhim ahamiyat kasb etadi.
34-jadvalda talabalar uchun mo‘ljallangan bir kecha-kunduzlik
oziqovqat mahsulotlarining taxminiy miqdori keltirilgan.
342
Talaba yoshlarning ovqatlanishida kuzatiladigan kamchiliklardan
eng muhimi ularning ko‘pincha ovqatlanish tartibiga to‘liq rioya
qilmasligidir. Masalan, V.I. Smolyarning ta'kidlashicha, 25-47% talabalar
ertalab nonushta qilmaydi, 17-30% bir kunda ikki marta ovqatlanadi,
40% i esa tushlik qilmaydi yoki uni ondasonda yeyishadi, 22% talaba esa
kechki ovqat iste'mol qilmaydi. Ularning kunlik ovqatida yana oqsillar,
ayniqsa, hayvon oqsillari, vitaminlarning kamligi qayd qilingan. Hozir
talabaning to‘la qiymatli oqsillardan, go‘shtli ovqatlarning qimmatligi
tufayli, kerakligini iste'mol qilish ancha qiyin. Bu muammoni hal qilishda
ular kallapoycha, o‘pka, yurak, ichak va shulardan tayyorlangan uncha
qimmat bo‘lmagan sardakli ovqatlardan foydalanishi mumkin. Chunki
bu taomlar tarkibida go‘shtda bo‘ladigan barcha almashinmaydigan
aminokislotalar mavjud, undan 150-200 g iste'mol qilish bilan vujudning
oqsillarga bo‘lgan talabini bemalol qondirsa bo‘ladi.
36-jadval
Talabalar uchun mo‘ljallangan kecha-kunduzlik asosiy oziqovqat
mahsulotlarining miqdori (g)
Mahsulotlar
Miqdori
Go‘sht va go‘sht mahsulotlari
Baliq
Tuxum
Sut va sut mahsulotlari
Hayvon yog‘i
O‘simlik yog‘i
Non
Un mahsulotlari
Shakar, konditer mahsulotlari
240
64
36
500
35
22
400
100
100
343
Kartoshka
Poliz mahsulotlari
Meva-chevalar
320
340
70
Talabalar ovqatlanishidagi kamchiliklaridan yana biri bu ularning
vaqt yetishmasligi bois shoshilib, apil-tapil ovqat yeyishidir. Buning
oqibatida odatdagidan o‘zgacha muhit paydo bo‘ladi va turli xil
me'daichak kasalliklari yuzaga kelishi mumkin. Shuning uchun ularning
4-5 soat shug‘ullanganidan keyin tamaddi qilib olish uchun
tanaffuslarini 30-40 daqiqagacha uzaytirish maqsadgav muvofiq
hisoblanadi. Bu holatni o‘quv yurtlarining rahbarligi hisobga olishi
lozim.
Yuqorida qayd qilganimizdek, talabalar hayotining ancha
jo‘shqin o‘tishi ular tanasining vitaminlar va ayrim mineral
moddalarga bo‘lgan talabining doimo yuqori bo‘lishiga olib keladi.
Shuning uchun ular issiq ovqatni ko‘katlar va salatlar bilan yeyishga
harakat qilishi, sabzi, ko‘k piyoz va shunga o‘xshash maxsulotlarni
pishirilmagan holda ( “tirik “) iste'mol qilib turishi kerak. Shirinliklar va
tuzlamalarni me'yoridan ortiq iste'mol qilish tavsiya etilmaydi.
Fiziologik nuqtai nazaridan talabalarning kunlik ovqatidagi
umumiy quvvat miqdori yigitlar uchun 2585 kkal, qizlar uchun 2434,5
kkal bo‘lishi tavsiya qilinadi. Oqsillar iste'mol qilingan kunlik
taomlardagi quvvatning kamida 18% ini tashkil qilishi kerak. Shu
miqdordagi oqsilning 60% hayvonlarning mahsulotlaridan olinadigan va
to‘la qiymatli bo‘lishi lozim. Yog‘lar esa umumiy energetik
qiymatning 30% ini tashkil etishi va shu yog‘ning yarmisi o‘simlik
yog‘lari bo‘lishi kerak. Talabalar vujudining ayrim mineral
344
moddalarga bo‘lgan kunlik talabi quyidagicha: kalsiy - 800mg, fosfor -
1600mg, magniy - 500mg, kaliy - 2500mg, temir - 10mg.
Yuqorida keltirilgan oqilona ovqatlanish bo‘yicha tavsiyalarga
rioya etish talabalar salomatligining me'yorida bo‘lishi va ularning
yaxshi bilim olishida muhim omil bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
