O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi markazi, buxoro viloyat o`rta maxsus ta`lim boshqarmasi buxoro davlat universiteti qoshidagi 4-son akademik litsey

chatishtirilganda ajralish fenotipik ajralish beradi? J:62,5
 
Polimeriya 
Genlarning o`zaro polimer ta`siri deyilganda ikkita va undan ko`p genning bir xil yo`nalishdagi ta`siri 
tushuniladi. Bunday genlar polimer genlar deb nomlanadi va indeksi bilan farq qiluvchi bir xil harflar bilan 
ifodalanadi. Kumulyativ polimeriyada F
2 
da 1:4:6:4:1, nokumulyativ polimeriyada 15:1 nisbatda ajralish 
ro`y beradi. Agar belgi 3 ta gen ta`sirida rivojlansa, kumulyativ polimeriyada F
2
da 1:6:15:20:15:6:1 
nokumulyativ polimeriyada 63:1 ajralish ro` beradi.
Misol. 
Achambiti o`simligining mevasi uchburchak va 
tuxumsimon shaklda bo`ladi. Mevaning tuxumsimon shakli retsessiv holda nasldan-naslga o`tadi. 
Uchburchak mevali digeterozigota ikkita achambitini o`zaro chatishtirib, F
1 
da 640 ta o`simlik olingan. 
Irsiylanish nokumulyativ tipda. O`simliklarning nechtasi tuxumsimon? 
Uchburchak uchburchak 
A
1
a
1
A
2
a
2
x A
1
a
1
A
2
a
2 
A
1
A
2 
A
1
a
2 
a
1
A
2 
a
1
a
2 
A
1
A
2 
A
1
A
1
A
2
A
2
u 
A
1
A
1
A
2
a
2
u 
A
1
a
1
A
2
A
2
u 
A
1
a
1
A
2
a
2
u 
A
1
a
2
A
1
A
1
A
2
a
2
u 
A
1
A
1
a
2
a
2
u 
A
1
a
1
A
2
a
2
u 
A
1
a
1
a
2
a
2
u 
a
1
A
2
A
1
a
1
A
2
A
2
u 
A
1
a
1
A
2
a
2
u 
A
1
a
1
A
2
a
2
u 
a
1
a
1
A
2
a
2
u 
a
1
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2
u 
A
1
a
1
a
2
a
2
u 
a
1
a
1
A
2
a
2
u 
a
1
a
1
a
2
a
2
t u 
F
2 
da 15 uchburchaksimon: 1 tuxumsimon o`simliklar olingan 
Mustaqil yeching 
1.Quyonlarning quloq suprasining uzunligi dominant D
1
D
1
D
2
D
2
genlarga, kaltaligi d
1
d
1
d
2
d
2
genlarga 
bog`liq. Quloq suprasi uzun 36 sm bo`lgan Baron quyon zoti quloq suprasi kalta, 12 sm zot bilan 
chatishtirilgan deb, faraz qilsak, F
1 
duragay quyonlarning quloq suprasining uzunligi qanday bo`ladi? Agar 
F
1 
duragay quyonlarning erkak va urg`ochisi o`zaro chatishtirilsa, F
2 
da quyonlarning nechtasi genotipik 
jihatdan dastlabki ota-onaga o`xshaydi? Nechta fenotipik sinf hosil bo`ladi? Duragay quyonlar qancha 
qismining quloq suprasi uzunligi xuddi shunday Baron zotinikidek bo`ladi? 
2.Muhitning ta`siri unchalik e`tiborga olinmasa odam bo`yining uzunligi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past bo`lishi 
a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genlarga bog`liq va odamning biror bir populatsiyasida barcha genlar dominant holda bo`lib,
bo`y uzunligi 180 sm, barcha genlar retsessiv bo`lgan taqdirda 150 sm teng deb o`ylasak u holda masala 
shartiga ko`ra: 
a) 3 ta gen bo`yicha geterezigota odamlar bo`yining uzunligi qancha bo`ladi? 
b)past bo`yli ayol o`rta bo`yli erkakka turmushga chiqqan va 4 farzand ko`rgan. Ularning bo`yi 165 sm, 160 
sm, 155 sm, 150 sm ayol va erkakning genotipi va bo`yining uzunligini aniqlang? 

---

99 
3.Odam bo`yi uzunligi bir necha juft allelmas genlar tomonidan nazorat qilinadi, bu genlar polimeriya tipida 
o`zaro munosabatda bo`ladilar. Agar uch juft polimer genlarning hammasi retsessiv holatda bo`lsa, 180 sm 
atrofida bo`ladi. Uchala juft belgi bo`yicha geterezigota organizmlar bo`yini aniqlang? 
4.Odam terisining pigmentatsiyasi uchta allelmas dominant genlar tomonidan belgilanadi. Dominant genlar 
genotipda qancha ko`p uchrasa terisining rangi shuncha qora bo`ladi. Negrlarda genotip A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, oq 
tanlilarda esa a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3 
bo`ladi. Agar 2 mulatning nikohidan oq tanli bola tug`ilgan bo`lsa, hamma oila 
a`zolarining genotipini aniqlang? 
5.Odamning bo`yi 3 juft polimer genlar ta`sirida irsiylanadi. Trigeterezigota dominant holatda odamning 
bo`yi 180 sm ni tashkil etadi. Odam genotipini 3 juft noallel genlarning retsessiv allellari tashkil etsa, unin 
bo`yi 150 sm bo`ladi. Onasining bo`yi 150 sm bo`lgan, bo`yi 160 sm li ayol va otasining 180 sm bo`lgan 
erkak turmush qurishdi. Ularning fazrandlarining bo`yi 175 sm; 170 sm; 165 sm; 160 sm bo`lgan. 
6.Makkajo'xori so'tasining uzunligi 2 jufl polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo'xorining so'tasi 24 sm 
(hamma genlar dominant) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo'lgan ikkita navi 
chatishtirilgan F2 da olingan duragaylarning necha foizi 24 sm va 16 smli bo'lgan ? 625 
7.Makkajo'xori so'tasining uzunligi 2 juft polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo'xorining so'tasi 24 sm 
(hamma genlar dominant ) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo'lgan ikkita navi chalishtirilgan F2 da 
olingan duragaylarning necha foizi 22 sm li bo'lgan ? 25 
8.Makkajo'xori so'tasining uzunligi 2 juft polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo'xorining so'tasi 24 sm 
(hamma genlar dominant) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo'lgan ikkiia navi chaiishtirilgan F2 
da olingan duragaylarning necha foizi 18 sm va 20 smli bo'lgan ? 25; 37,5 
9.Jag`-jag` o`simligining mevasi uchburchakli va oval shaklda bo`ladi. Mevasining shakli 2 juft birikmagan, 
allel bo`lmagan genlar bilan ifodalanadi. 2 ta o`simlikni o`zaro chatishtirish natijasida avlodda ajralish 
namoyon bo`lib, ularning 24570 tasi uchburchakli va 1638 tasi oval shaklli mevalarga ega bo`lgan. Ota-ona 
genotipini aniqlang? 
10.Makkajo`xori so`tasi 24 va 12 sm uzunlikda b`olgan ikkita navi chatishtirildi. Agar har bir dominant gen 
so`taning 6 sm, retsessiv gen 3 sm uzunligini namoyon qilsa, u holda birinchi avlod duragaylarda so`taning 
uzunligi qancha bo`ladi? Ikkinchi avlodda qanday ajralish kuzatiladi? F
2 
dagi 960 ta o`simlikdan nechtasi 1 
ta, nechtasi 2 ta, nechtasi 3 ta dominant gen bo`ladi? 
11.Odamning bo`yi bir necha juft birikmagan, polimer genlar ta`sirida bo`ladi. Agar muhit ta`sirini istisno 
qilib, shartli ravishda, odam bo`yiga 3 juft genning ta`siri nazarga olinsa, populatsiyadagi eng past bo`yli 
odamlarda faqat retsessiv genlar bo`lib, bo`yi 150 sm, eng uzun bo`yli odamlarda esa barcha dominant 
genlar gomozigota bo`lib, bo`y uzunligi 180 sm bo`ladi. Bo`yi past ayol o`rta bo`yli erkakka turmushga 
chiqqan. Ularning 165, 160, 155, 150 sm bo`yga ega bo`lgan 4 farzandi bor. Ota-onaning genotipini 
aniqlang? 
12.Baron zotli quyonlarning quloqlari 30 sm va 10 sm atrofida bo`ladi. Quloqlarning uzunligi ikki juft 
polimer genlarga bog`liq. Yuqoridagi zotlarning chatishtirilishi natijasida olingan avlodning fenotipi va 
genotipini aniqlang? 
13.Quyonlarda quloq suprasidan 24 sm unligi bo`lishida dominant D
1
D
1
D
2
D
2 
genlarga, 12 sm uzunlikda 
bo`lishi retsessiv d
1
d
1
d
2
d
2
genlarga bog`liq. Quloq suprasi uzun(24sm) bo`lgan Baron quyon zoti quloq 
suprasi kalta(12 sm) bo`lgan zot bilan chatishtirildi. F
1
duragayning quloq suprasini toping. 
14.Tashqi muhit ta`sirlarni hisobga olmaganda odamning baland bo`yli bo`lishi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past 
bo`lishi a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genlarga bog`liq. Barcha genlar dominant holda bo`lsa, bo`y -180 sm, barcha retsessiv 
bo`lsa -150 sm. Bo`yi 160 sm ga teng odamning genotipini aniqlang? 

---

100 
15.Quyonlarning qulog`I uzunligi ikki juft polimer genlarga bog`liq. Har bir dominant gen -6 sm, har bir 
retsessiv genda quloqning uzunligi- 3 sm. Quyidagi genotiplarni qulog`ining uzunligi bilan to`g`ri 
joylashtiring? 
1)D
1
D
1
D
2
D
2
2)D
1
d
1
D
2
D
2
3)D
1
D
1
D
2
d
2 
4)D
1
D
1
d
2
d
2
5)D
1
d
1
d
2
d
2
6)d
1
d
1
d
2
d
2 
7)d
1
d
1
D
2
d
2
8)D
1
d
1
D
2
d
2 
a)24 sm b)21 sm c)18 sm d)15 sm e)12 sm 
16.Seleksiyada kuzatilishicha makkajo`xori so`tasining uzunligi bir juft polimer genlar bilan 
belgilanadi. Dominant gomozigotali formalar s`otasi 24 sm, retsessivlari esa 16 sm bo`lsa, F
2 
da 22 smli 
so`taga ega bo`lgan formalar naslning necha foizini tashkil etadi? J:25 
17.Tashqi muhit ta`sirini hisobga olmaganda odamning baland bo`yli bo`lishi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past bo`lishi 
a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genlarga bog`liq. Barcha genlar dominant holda bo`lsa, bo`y -180 sm, barcha retsessiv bo`lsa -
150 sm. Bo`yi 170 sm ga teng odamning genotipini aniqlang? 
18. Tashqi muhit ta`sirlarni hisobga olmaganda odamning baland bo`yli bo`lishi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past 
bo`lishi a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genlarga bog`liq. Barcha genlar dominant holda bo`lsa, bo`y -180 sm, barcha retsessiv 
bo`lsa -150 sm. Barcha genlari bo`yicha gomozigotali erkak va past bo`yli ayol nikohidan qanday bo`y 
uzunlikdagi farzand tug`iladi? 
19. Tashqi muhit ta`sirlarni hisobga olmaganda odamning baland bo`yli bo`lishi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past 
bo`lishi a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genlarga bog`liq. Barcha genlar dominant holda bo`lsa, bo`y -180 sm, barcha retsessiv 
bo`lsa -150 sm. Quyidagi genotiplar orasida bo`yi 165 sm li odamning genotipini aniqlang? 
20. Hayvonchilik firmasida ko`paytirilgan norka mo`ynalarining rangi 2 juft birikmagan, noallel genlar bilan 
ifodalanadi. 2 juftning dominant genlari mo`ynaning qo`ng`ir rangini, ularning retsessiv allellari esa 
mo`ynaning kumush rangda bo`lishini belgilaydi. 
a) 2 juft genlar bo`yicha geterezigotali norkalarni o`zaro chatshtirilishi natijasida qanday avlod hoil 
bo`lishini aniqlang? 
b)ota-onalar genotipi qanday bo`lganda faqat qo`ng`ir mo`ynali duragaylar hoil bo`ladi? 
21.Bug`doy rangining rangi 2 juft birikmagan, noallel genlar blan ifodalanadi va bunda dominant genlar qizil 
rangni, retsessiv genlar rangsizlikni ta`minlaydilar. 
a)doni qizil rangli 2 ta bug`doyni o`zaro chatishtirib, avlodda ajralish kuzatilgan. Duragaylarning 15 qismida 
doni rangli, 1 qismida-rangsiz bo`lgan. Bo`yalgan donlarning rangi bir xil bo`lmagan. Chatishtirishda 
qatmashgan o`simliklarning genotipini va avlodda kuzatilgan rang bo`yicha variatsiyalarni aniqlang. 
b)pushti rangli donga ega bug`doylar o`zaro chatishtirilsa qanday avlod olinadi? Rang bo`yicha ajralish 
namoyon bo`ladimi? 
22.Tovuqlar oyog`ida pat bo`lishi ikki juft noallel gen tomonidan belgilanib, nokumulyativ polimer 
holda irsiylanadi. Agar genotipda dominant gen bo`lsa tovuq oyog`ida pat hosil bo`ladi. Agar genlar 
retsessiv bo`lsa oyog`ida pat hosil bo`lmaydi. Oyog`ida pati yo`q tovuq dominant gomozigotali patli 
xo`roz bilan chatishtirilganda F
1 
da 120 ta, F
2
da 1120 ta jo`ja olindi. F
2 
da olingan genotpik sinflarda 
necha foizining oyog`ida pati bor? J:88 
23.Tovuqlar oyog`ida pat bo`lishi ikki juft noallel gen tomonidan belgilanib, nokumulyativ polimer 
holda irsiylanadi. Agar genotipda dominant gen bo`lsa tovuq oyog`ida pat hosil bo`ladi. Agar genlar 
retsessiv bo`lsa oyog`ida pat hosil bo`lmaydi. Oyog`ida pati yo`q tovuq dominant gomozigotali patli 
xo`roz bilan chatishtirilganda F
1 
da 120 ta, F
2
da 1120 ta jo`ja olindi. Nechasi o`ziga o`xshagn organizm 
bilan chatishtirilganda ajralish bermaydi? J:280 
24.Quyonlarning 1 zotining genotipi A
1
A
1
A
2
A
2 
bo`lib, ular quloq suprasining uzunligi 28 sm ga teng, 
ikkinchisi zotining genotipi a
1
a
1
a
2
a
2 
bo`lib, ular quloq suprasining uzunligi 12 sm ga teng. Bunday zotlarni 
o`zaro chatishtirilsa, birinchi avlod duragaylarning quloq suprasi uzunligi necha sm bo`ladi? Ikkinchi 
avlodda ajralish namoyon bo`ladimi? Nechta genotipik va fenotipik sinflar hosil bo`ladi? 

---

101 
25. Agar 4 gen bo`yicha gomozigota dominant bo`lgan genotip 136 sm, gomozigota retsessiv bo`lgan 
genotip 72 sm ni tashkil etsa, genotipi A
1
A
1
A
2
a
2
a
3
a
3
A
4
A
4
bo`lgan o`simliklar o`zaro chatishtirilganda F
1
avlodda 104 sm li individlar necha foizni tashkil etadi? J:25
26.Makkajo`xori so`tasining uzunligi 2 juft polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo`xorining so`tasi 24 sm 
(hamma genlar dominant) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo`lgan 2 ta navi chatishtirilsa F
2 
da 
olingan duragaylarning necha %i 24 sm va 16 sm li bo`lgan? 
27. Makkajo`xori so`tasining uzunligi 2 juft polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo`xorining so`tasi 24 
sm (hamma genlar dominant) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo`lgan 2 ta navi chatishtirilsa F
2 
da olingan duragaylarning necha %i 22 sm li bo`lgan? 
28. Makkajo`xori so`tasining uzunligi 2 juft polimer genlar bilan ifodalanadi. Makkajo`xorining so`tasi 24 
sm (hamma genlar dominant) va 16 sm (hamma genlar retsessiv) uzunlikda bo`lgan 2 ta navi chatishtirilsa F
2 
da olingan duragaylarning necha %i 18 sm va 20 sm li bo`lgan? 
29.Makkajo`xori so`tasining uzunligi 1 juft polimer genlar A
1
A
2 
bilan belgilanadi. Dominant formalar 
so`tasining uzunligi 24 sm, retsessiv esa16 sm bo`lsa, F
2
da 16 sm ga ega bo`lgan formalar naslning 
necha foizini tashkil etadi? J:6,25 
30.Xirzutum turiga mansub g`o`za chigitining mikropile qismidagi tuklar domiant Ft
1
Ft
1
Ft
2
Ft
2
genlarga 
bog`liq. Agar gentipda domiant gen 4 ta bo`lsa, tuk normal, 3ta bo`lsa normadan oz, 2 ta bo`lsa, oraliq, bitt 
abo`lsa juda oz bo`ladi. Bu genlar retsessiv holatda bo`lganda chigitda tuk rivojlanmaydi. Mikropile qismi 
normal va tuksiz chigitli g`o`za navlari o`zaro chatishtirilsa, F
2 
da duragaylarning nechtasi tuksiz? J: 1 
31.Bug`doy donining rangi 2 juft kumulyativ genlarga bog`liq bo`lib, A
1
a
1
A
2
a
2 
va A
1
a
1
a
2
a
2
genotipli 
bug`doylar chatishtirilsa, olingan avlod genotipi qanday bo`ladi? 
32.Tovuq oyog`ida patning bo`lishi ikki juft polimer nokumlyativ dominant genlarga bog`liq. Agar 
genotipda ulardan bittasi bo`lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog`ida pati bor tovuq oyog`ida pati yo`q xo`roz 
bilan chatishtirilganda F
1
da 1120 ta parranda olingan. F
2
avloddagi parrandalardan nechtasining 
oyog`ida pati yo`q. J:70