|
Sahnalashtirilgan masalalar. Sahnalashtirilgan masalalarga kattae ’tibor beriladi. Bu masalalarda bolalam ing kuzatgan, ko ‘pinchao ‘zlari bevosita bajargan harakatlari aks ettiriladi. Bu yerda savolgajavob berish emas, balki bu berilgan sonlar ko ‘rgazmali asosdako ‘rinib turishi muhimdir.
Birinchi sinf bolalari ko‘pincha masalani yechishni bilmaydilar,chunki ular u yoki bu harakatni ifodalovchi (sarf qildi, bolishiboldi, sovg‘a qildi va hokazo) so‘zlarning
m a’nosini tushunmaydilar.Shuning u c h u n m aktabda, tayyorlov guruhida u yoki bu harakatniifoda etuvchi so‘zlarning m azm unini ochib berishga alohida e ’tiborberish kerak. Shu maqsadda masala asosiga qanday amaliy harakatlarni kiritishzarurligini hisobga olish kerak.B unda qaram a-qarshi harakatni:keldik-ketdi, yaqin kelishdi-uzoqlashdilar, oldi, berdi, k o ‘tarishditush irish di, olib k elishdi-o lib k etishdi, uchib kelishdi-uchibketishdi nazarda tutuvchi yig‘indi va qoldiqni topishga oid m asalalarni
taqqoslash m aqsadga muvofiqdir.
Bolalar masala tuzilishini, masalalarni mustaqil tuzishni, savollarga to ‘g ‘ri javob berishni o ‘rganib olganlaridan keyin ulami arifmetik amallami (qo ‘shish va ayirishni) ifoda etishga o ‘rgatish mumkin.
Bolalar: „Masalani yechish uchun nim a qilish kerak?“ „Siz masalani qanday yechdingiz?“—kabi savollarga javob beradilar. Bunda maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda muhokama qilish, harakatlarni asosli tanlab olish hamda olingan natijani tushuntira olish ko ‘nikmasinio ‘stirish muhimdir.
Ishni shunday tashkil etish kerakki, bunda bolalar birinchi sinfda masala yechishda foydalanadigan usullarni egallab olsinlar.
Masala muayyan sxema asosida tahlil qilinadi. Nam unaviy savollar:
„Masalada nima haqida gapiriladi? N im a deyilgan? N echta?..(M a s a la d a b e rilg an s o n la r a jra tib o lin a d i, u la r o ‘rtasidagim unosabatlar aniqlanadi). Biz nim ani bilamiz? (Nima ma’lum?) Biz nimani bilm aym iz? (N im a n o m a ’lum ?) Masalani yechish uchun nima qilish kerak? Narsalar soni ko ‘paydimi yokikamaydimi? Shunday qilib masalani yechish u ch u n nim a qilishkerak?“ Bolalar arifmetik amallami ifoda etib, masala savoliga to ‘liqjavob beradilar hamda yechimning to ‘g ‘riligini tekshiradilar.
Mashg‘ulot oxirida muayyan harakat qanday miqdoriy o ‘zgarishlargaolib kelganini, natijada miqdork o ‘payganini ta ’kidlash zarur. Har bir bola masalani takrorlash, uning elem entini ajratib olish, tanlangan harakatni tushuntirish ko‘nikmasini egallab olishi kerak. Yig‘indini topishga 1 ta m ashg‘ulot b ag ish lan ad i, so‘ngra bolalar qoldiqni topishga, y a’ni hisoblash harakatlarini ifoda etishni o ‘rganadilar. Masalani tahlil qilish ham qo‘shish amalini ifoda etishdeko ‘tiladi. Tarbiyachi oxirida: „6 dan 1 ni ayirsak 5 qoladi“,— deydi.
Bolalar hisoblash ifodasini takrorlaydilar. Tarbiyachi ularga endih am m a vaqt qaysi sondan qaysi sonni ayirish kerakligini so‘zlabberishlarini aytadi. Bolalaming nim a uchun ayirish kerakligini vaayni harakat qanday miqdoriy o ‘zgarishlarga (soni kamaydi) olib
kelganini tushunib olishlari muhimdir.
Bolalar maktabda qolaniladigan arifmetikaga doir atamalarni o`rganib olishlari kerak.
Bolalarga dastlabki qadamdanoq ,,qo‘shish“ , „ayirish", „hosil bo ‘ladi“ , „teng boladi" so ‘zlarini o ‘rgatib borish kerak. Bolalaming harbir harakatning mazmunini , shuningdek ,harakatlar o ‘rtasidagi bogliqlikni anglab olishlari uchun qo ‘shishva ayirishga oid masalalarni muntazam ravishda taqqoslash zarur. Bu ularning farqini yaxshiroq tushunish va tegishli harakatlarnifarq qiladigan, keyinroq esa biri ikkinchisiga o ‘xshash masalalamitaqqoslash uchun kerak boladi. Masalan, bolalar bir konvertdagikvadratlar sonini aniqlaydilar, so‘ngra konvertlardan 1 ta kvadratoladilar, ayrim hollarda esa konvertga 1 ta kvadrat qo‘shadilar, shundayqilib ular q o ‘shish va ayirishga oid masala tuzadilar. Masalalar nimasibilan bir-biriga o ‘xshash va bir-biridan nimasi bilan farq qilishinianiqlaydilar. Tarbiyachi savollar beradi: „Birinchi va ikkinchimasalalarda nimalar to ‘g ‘risida gapirilyapti? Nima ma ’lum? Nimanibilish kerak? Birinchi m asalani yechish u ch u n n im a qilish kerak?Ikkinchi masalanichi? N im a uchun? Qaysi masalada natija (yighndi)k o lproq chiqadi? Qaysi birida kamayadi? N im a u c h u n ? “ „Birinchi
m asalada biz 1 ta kvadrat q o ‘shdik, kvadratlar k o ‘paydi — bizq o ‘shdik, ikkinchi m asalada biz 1 ta kvadratni oldik, konvertdagikvadratlar kam aydi11, - - deb javoblarni um um lashtiradi.
Keyinchalik bolalar mustaqil ravishda bir sonni ikkinchi songaq o ‘shish yoki bir sondan ikkinchi sonni ayirishga oid masalalarnituza oladilar.
Bolalar e’tibori masala savolining u yoki bu amaliy harakat bilan aloqasini aniqlashga qaratiladi. Qoldiqni topishga oid masalalarh am m a vaqt bir xil savolga (Q an ch a qoldi?) ega b o ‘lishi bilan farqqiladi. C hunki ayirishga oid oddiy masalalarni yechish bolalarda
qiyinchilik tug‘dirmaydi.Q o ‘shishga oid masala savolida masala shartida bayon etilgan
yoki undan kelib chiqadigan harakat aniq aks ettirilishi shart. Odatda,bolalar masala rejasini tezda o ‘zlashtirib olib, savolni bir qofiyadaifoda etadilar: „Qancha b o ‘ldi?“ Ulami tasvirlangan harakatlarni aksettirib, yanada aniqroq ifodalar qidirishga undash kerak: „Nechtasovg'a qilishdi?11 „N echta q o ‘yishdi?“, „N echta o ‘tiribdi“, „Nechtasi
sayr qilyapti?11, „N echta bola hovlida 0‘ynam oqda?11 va hokazo.
Do'stlaringiz bilan baham: |
