O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta masus ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi o’rta professional ta’limning

5 gacha sanashni o'rgatish
Sanashni o ‘rgatish bolalarning bu faoliyat m aqsadini (n arsa larni sanab chiqibgina nechta? (qancha?) degan savolga aniq javob berish m um kin) tu sh u n ib olishiga va sanash vositalarini: sonlarni tartib bilan atashni va ularning to ‘plam ning har b ir elem entiga b o ‘lgan m unosabatini bilib olishiga y o rdam berishi kerak. T o ‘rt yoshli kichk ntoylarga ayni b ir vaqtda bu faoliyatning h ar ikki to m o n in i o ‘zlashtirish qiyinlik qiladi. Shuning uchun
o ‘rta gu ru h d a sanoqqa o ‘rgatishni ikki bosqichda am alga oshirish
tavsiya etiladi. Birinchi bosqichda ikki to ‘plam dagi sonlarni taqqoslash asosida och ib beriladi. B olalarni 1 va 2, 2 va 3 elem en t to ‘plam larine farqlashga va tarbiyachining sanashi asosida natijaviy sonni aytib berishga o ‘rgatiladi. Bunday „ham korlik“ oldingi ikki m ashg‘ulotda am alga oshiriladi. U lar bu tafovutlarni so n lar bilan belgilaydilar va m ana bunga ishonch hosil qiladilar: guruhlardagi narsalar soni teng, dem ak, narsalarning m iqdori ayni bir so ‘z bilan ifodalanadi
(2 ta qizil d o irach a va 2 ta havo rang d o irach a), bitta narsani q o ‘shdilar (oldilar), narsalar soni k o ‘paydi (kam aydi) va bu guruh yangi so‘z bilan ifodalana boshladi. Bolalar har bir son narsalarning
m a ’lum m iqdorini b ildirishini tu sh u n a bosh lay d ilar va so n lar
o ‘rtasidagi b o g la n ish la r (katta, kichik va shu kabilar)ni asta-sekin
o ‘zlashtirib boradilar.
Pedagog (tarbiyachi) birida ikkinchisidagiga qaraganda bitta narsa ko‘proq
bo‘lgan ikki narsalar yig‘indisini taqqoslashni tashkil qilib, narsalarni sanaydi va bolalar diqqatini natijaviy songa jalb etadi. U a w a l qaysi narsalar ko proq (kam roq)ligini, so‘ngra esa qaysi son k o ’pligi va qaysisi kam ligini niqlaydi. B olalarning narsa to ‘plamlaridagi so n larn i farq lash lari va u larn i s o ‘z la r (so n lar) bilan atalganlari sonlarni taqqoslash u ch u n asos bo‘ladi Bolalar faqat navbatdagi sonni qanday olish m um kinligini em as, balki u n d an oldingi sonni: 2 d an 1 ni, 3 dan 2 ni va shu kabilarni p red m etlar (narsalar) yordam ida qanday olish m u m k in ligini ham ko‘rishlari muhim Tarbiyachi goh bitta narsa q o‘shib g u ruhni k o ‘paytiradi, goh u n d a n b itta n arsan i olib k am ay tirad i. H a r gal qaysi n arsalar ko’proq, qaysilari kamroq ekanligini aniqlab, sonlarni taqqoslashga o ‘tadi.
U bolalarni faqat qaysi sonning ko‘pligini emas, balki kamligini ham ko ‘rsatishga (2 = 2 , 3>2, 2<3 va shu kabilar) o ‘rgatadi.
,,K o ‘p ro q “ , ,,k am ro q “ m unosabatlari h am ma vaqt bir-biriga
qiyosan o ‘rganiladi. H arnm asi b o ‘lib q a n c h a narsa borligini bilish
u ch u n ularni sanab chiqish kerakligi ish davom ida m u n tazam ravishda ta ’kidlab boriladi. B olalar e ’tiborini natijaviy songa jalb etib, pedagog uni atashni yakuniy h arak at bilan (narsalar guruh atrofidan q o ‘lini yurgizib) kuzatadi va n o m in i (ya’ni, narsaning nom ini) ataydi. S anash vaqtida sonlarning nom i aytilm aydi (2,3 jam i 3 ta olxo‘ri).
Bolalarga qayerda 1 ta, qayerda 2 ta, qayerda 3 ta narsa borligini aytish va
ko‘rsatish tak lif qilinadi, bu 2, 3 ta narsaga ega b o ‘lgan to ‘p lam lar bilan tegishli so ‘zlar so n lar o ‘rtasidagi asosiy aktiv bog‘lanishlarni aniqlashga xizm at qiladi.
Bolalar nutqida narsalar va sonlarning yig‘indilarini taqqoslash natijalarini aks ettirishga katta e ’tib o r beriladi. („S ab zilar o lxo‘rilardan k o 'p ro q , o lxo‘rilar sabzilardan kam roq. 4 k o ‘p, 3 esa kam , 3 dan 4 k o ‘p, 5 d an kam
B olalar ikkinchi bosqichda hisoblashni bilib oladilar, a w a l 3 gacha b o ‘lgan narsalarning hisobini olishga, keyin esa 4 va 5 gacha b o ‘lgan narsalarni sanashga o ‘rganadilar. Bolalar 2 va 3 ta narsadan iborat b o ‘lgan to ‘plam larni birbiridan farq qilishni o ‘rganib olganlaridan so‘ng nechta?(qancha?) savoliga faqat n a rsa larn i san ab ch iq ib g in a an iq jav o b berish m u m k in lig in i b ilg a n la rid a n k ey in u la rn i 3 g a c h a b o ‘lg an , keyinchalik 4 va 5 gacha b o ‘lgan narsalarni sanashga o ‘rgatiladi.
Birinchi m ashg‘ulotlardan boshlaboq sanashni shunday o ‘rgatib borish kerakki, natijada bolalar h ar bir keyingi (oldingi) sonning qanday hosil b o ‘lishini, y a’ni natural son tuzilishining um um iy prinsipini tushunib olsinlar. Shuning uchun h ar bir keyingi so n ning hosil boMishini k o ‘rsatishdan a w a l u n d an oldingi son qanday hosil b o ‘lganligi eslatib o ‘tiladi. 2-3 sonlarini izchillik bilan taqqoslash bolalarga, h ar q an d ay n a tu ra l so n n in g b ittad a n k o ‘p lig in i va boshqasidan, ,,qo‘shni so d a n “ kam ligini (3 < 4 < 5 ), b ittad an kam b iro rta ham natural son y o ‘qligini k o ‘rsatish im konini beradi. ,,K o ‘p “ , ,,kam “ tu sh u n ch alarin in g nisbiyligini bolalar keyinchalik shu asosda bilib oladilar.
U lar narsalar to ‘plam larini m ustaqil ravishda o ‘zgartirishni o ‘rganishlari kerak. M asalan, q an d ay qilsa narsalarning soni babbaravar b o ‘lishini, 2 ta narsa (4 ta narsa) o ‘rniga 3 ta narsa b o ‘lishi u ch u n nim a qilish kerakligini hal qilishlari lozim . 0 ‘rta gu ru h d a sanash k o ‘nikm alari batafsil m ashq qilinadi. Tarbiyachi sanash usullarini bir necha m arta ko‘rsatadi va tushuntirib beradi, bolalarni narsalarni o ‘ng q o ‘l bilan c h ap d an o ‘ngga qarab sanashga; m usiqa asboblari nom lari; m usiqa tovushlarini sanash va anglash, sanash jaray o n id a narsalarni q o ‘l tekkizib navbati bilan ko‘rsatishga, oxirgi sonning n o m in i aytib, yakuniy ishora qilishga, narsalar g uruhi atro fid an q o ‘lni yurgizib chiqishga o ‘rgatadi.
Bola sanash harakatlari k o ‘nikm alarini o ‘zlashtirib olganidan so ‘ng, ularni foydalaniladigan p red m etlar bilan tanishtirish zarur. Bu yerda izchillik tax m in an quyidagicha b o ‘lishi m um kin: bolalar h ar bir narsaga q o ‘l tekkazib ovoz chiqarib sanaydilar; predm etlarga k o ‘rsatkich tayoqchani tekkizib ovoz chiqarib sanaydilar; m a ’lum m aso fad a tu rib ovoz c h iq a rib san ay d ilar; ich la rid a p ich irlab sanaydilar. T o ‘rt yoshli k ichkintoylar ichlarida o ‘ylashni bilm aydilar, ularda sanash ko'nikm alari m ustahkam em as, shuning uchun ularga ichlarida sanashni tak lif etib b o ‘lm aydi. S anash k o 'n ik m a la rin i m u stah k am lash u c h u n b ir q a n c h a
m ash q lar b ajariladi. M ustaqil san ash u c h u n qulaylik yaratish m aqsadida sanaladigan narsa, m ashg‘ulotlar sharoiti o ‘zgartiriladi,
b o la la rn in g ja m o a b o lib ish lash i u la rn in g q o ‘lla n m a la rd a n
foydalanib m ustaqil ishlashi bilan alm ashtirib turiladi, ish usullari xilm
a-xillashtiriladi. Turli xil o ‘yin m ashqlaridan, shu ju m lad an , faqat narsalarning sanash k o ‘nikm asini m ustahkam lash im konini beruvchi o ‘yin m ashqlaridan foydalanibgina qolm ay, balki narsalarning shakli, oT cham i haqidagi ta sa w u rla rin i shakllantirishga, fa z o d a m o T ja l o lis h n i o ‘rg a tish g a im k o n b e ra d ig a n o ‘yin m ashqlaridan ham foydalaniladi. Sanash narsalar oT cham larine taqqoslash bilan; g eo m etrik figuralarni farq qilish va ularning belgilarini ajratib k o ‘rsatish bilan; fazoviy y o ‘nalish (chapdan, o ‘ngdan, oldinda, o rq ad a)larn i aniqlash bilan boglanadi. Bolalarga tev a rak -a tro fd an m aT um m iqdordagi narsalarni topish taklif qilinadi. O ldin bolaga n am u n a (k o ‘rgazm a) beriladi.
U ko‘rgazm ada nechta doiracha b o ‘lsa, shu doirachalar soniga tengo ‘yinchoq yoki buyum izlaydi. Keyinchalik bolalar faqat so‘z asosidaharakat qilishga o ‘rganadilar („4 ta o ‘yinch o q n i to p “ ). T arq atm a m aterial bilan ish olib borayotgan vaqtda b o lalarning hali narsalarni sanay olm asliklarini nazarda tutish kerak. A w al bolalarga hisoblash em as, balki sezish, sanash k o ‘nikm asini talab qiladigan opshiriqlar beriladi