O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

11.4. Eritish va aloxida kristallantirish usuli bilan kaliy xlorid olish.


Silvinitli rudalarni qayta ishlashning fizik-kimyoviy asoslari.
Silvinit tarkibidagi kaliy xlorid bilan natriy xloridni ajratish, ularni xar xil xaroratdagi eruvchanligiga asoslangan. O⁰C da 100°C intervalda natriy xloridning amaliy eruvchanligi xaroratga deyarli bog‘liq emas. Kaliy xlorning eruvchanligi esa xarorat ortishi bilan sezilarli darajada ortadi. 26⁰C da KC1 bilan NaC1 ning eruvchanlik egri chizig‘i o‘zaro to‘qnashadi (3 - rasm), ya’ni bu xaroratda ikkala tuz ham bir xil eruvchanlikka ega bo‘ladi. 26⁰S dan pastda KC1 ning eruvchanligi NaC1 ning eruvchanligidan kam, 26⁰S dan yukori xaroratda esa aksincha bo‘ladi. SHunday qilib, kaliy xlorid va natriy xlorid tuzlarining aralashmasi 100⁰C atrofida eritilganda, eritmadagi kaliy xloridning miqdori NaC1 miqdoriga qaraganda deyarli ikki barobar ortiq bo‘ladi. Bunday to‘yingan eritma (100⁰C da to‘yingan) sovutilganda fakat kaliy xlorid kristallarigina chukmaga tushadi.

20 40 60 80 100

11.3-rasm. KC1 va NaC1 larni suvda eruvchanligini haroratga bog‘liqligi.

Sovutilgan eritmadan kaliy xlorid kristallari ajratib olingandan so‘ng eritma yana 100°S gacha kizdirilganda, eritma KC1 ga tuyinmagan, NaCl ga esa to‘yingan bo‘ladi. Bunday eritmaga yana silvinit qo‘shilib ishlov berilsa, faqat KC1 eritmaga o‘tadi. Silvinitga shunday yo‘l bilan ishlov berilib, KC1 ni ajratib olish — ishqorlash usuli deb ataladi.

Silvinit rudasini qayta ishlash prinsipial sxemasida quyidagi asosiy bosqichlar amalga oshiriladi:
1) maydalangan silvinitni KC1 ning kristallanishidan qolgan eritma bilan ishlanadi; bunda silvinitdan eritmaga KC1 o‘tadi, NaC1 esa deyarli to‘la chiqindida qoladi;
2) issiq shelokni cho‘kindidan ajratish va qattiq moddalar (tuzli quyqum va b.) dan tindirish; chiqindini va tuproqli quyqumni yuvish;
3) shelokni vakuumli sovutish — KC1 ni kristallantirish;
4) KC1 kristallarini eritmadan ajratib olish va quritish;
5) Eritmani kizdirish va siklga qaytarish.
Amalda asosan ushbu texnologiya qo‘llaniladi. Bu usul murakkab tarkibli (ko‘p miqdordagi tuproq va magniyli minerallar bo‘lganida ham) rudalardan kaliy xloridni ajratib olishda ham qo‘l keladi.
Ko‘rsatib o‘tilgan jarayon amalda biroz o‘zgacharoq kechadi. Issiq shelok tarkibi evtonikadan biroz farqlanadi. Uning kaliy xlorid bilan to‘yinish darajasi usullarning xususiyatlariga bog‘liq ravishda 90-96% ni tashkil etadi. Bunda 96% gacha to‘yingan shelokdan 99,3% KC1 li tuz, 90,6% gacha to‘yingan shelokdan esa 94,3%) li KC1 olinadi. U biroz NaC1 qo‘shimchasi bilan ifloslanadi.
SHelokni 100⁰C dan 20⁰C gacha sirkulyasiyali vakuumli-sovutilishi natijasida nazariy jixatdan 12% suv bug‘lanadi va sifatli KC1 ajratib olinadi. Bunda kristallar o‘lchami 0,15 mm dan 2-3 mm gacha bo‘ladi.