O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

2.1.-jadval Koratog xavzasidagi fosfatli va fosfat-kremniyli xom ashyo turlari.

Turlari	Tarkibi, %					Konlari
	P2O5	SiO2	R2O3	CO2	MgO
yukori sifatli: - past magnezial - magnezial -yukori magnezial -Karbonatli kondensatlangan fosfatlar -Kremniyli kondensatlangan fosfatlar -Kondensatlan-magan fosfatli va fosfat-krem-niyli -Kremniyli xom ashyo	29-32 29-32 28-30 23-26 23-26 13-23 2-5	5-12 5-12 5-12 8-15 15-25 25-50 65-90	2-3 2-3 2-3 3-3,5 2.5-3.5 6-7 1.5-2	0-5 5-7 7-8 7-10 5-7 1-10 3.5-7.5	0-2 2-2,5 2,5-4 3-4 2-4 2-3 0-2		Janitas, Kuksu Janitas Kokjon Oksoy, Kokjon CHulaktau, Janitas, Kuksu CHulaktau, Janitas, Kukjon CHulaktau, Janitas, Kuksu, Oksoy

Apatit konsentrati turli formadagi va ulchamdagi birlamchi kristallar aralashmasidan iborat buladi. Kutblangan yoruglik nuri ostida birlamchi materialni tuzilish anizotropi, zarrachaning aloxida bulagi oyna parchasini yoki muz kristallarini va optik shaffoflikni eslatadi. Zarralarning sirti xech kanday nuksonsiz tuzilishi va bir jinsliligi bilan xarakterlanadi.

Fosfat zarrasining urtacha diametri uzgarishi uning kimyoviy tarkibiga ta’sir kiladi. Flotokonsentrat zarrasining diametri ortishi bilan MgO/P₂O₅*100 kattalik ortadi. Maydalangan fosforit unida bunday tavsif boshkacha, ya’ni zarrachalar kancha yirik bulsa, MgO/P₂O₅*100 kattalik shuncha kichik buladi.

2.2.-jadval

		25	80	130	180	250
MgO/P2O5*100	Koratog flotokon sentrati	5.4	5.6	9.0	8.0	10.3
	Fosforit uni	-	10.2	8.2	7.1	5.4

Olib borilgan tajribalarga kura birlamchi ruda flotatsiyasidan keyin MgO/P₂O₅*100 fosforit unini sulfat kislotali ishlov uchun kuprok mos bulib koladi.

5-jadval Fosfat uni va Koratog flotokonsentratining kimyoviy tarkibi.

№	Namuna nomi va	Komponentlar mikdori, %
	zarrachalar ulchami	P2O5	CaO	MgO	SiO2
1	2	3	4	5	6
1	Fosforit uni 50 50-63 63-100 100-160 160-200 200-315	23.15 23.92 24.35 26.58 26.54 26.20	40.42 38.59 40.74 41.31 40.70 39.56	2.45 2.45 2.00 1.90 1.42	15.89 15.88 16.37 15.87 19.29

1	2	3	4	5	6
2	Koratog fosforiti flotokonsentrati 50 50-63 63-100 100-160 160-200 200-315	28.47 27.66 28.36 27.11 24.86 22.90	39.15 40.42 43.07 40.98 40.17 38.02	1.54 1.54 1.60 2.45 2.09 2.36	18.69 18.47 16.26 15.17 16.82 20.64

Rudadagi P₂O₅ mikdori olingan EFK va ammofos sifatiga anik ta’sir kursatadi. Fosfat sifati pasayishi parchalanish koeffitsentini, fosfogipsni yuvishni va EFK olish jarayonida P2O5 chikishini pasaytiradi.

Tadkikot uchun dastlabki ob’ekt sifatida biz tomondan foydalanilgan xom ashyo kuyidagi tarkibni uz ichiga oladi, ogirlik % da:
P₂O₅ = 24,53-25,80; CaO = 37,72-41,76; MgO=2,16-3,50; Al₂O₃ = 0,86-1,18; Fe₂O₃ = 0,82-1,36; F = 2,0-3,75; CO₂ = 5,09-9,23; erimaydigan koldik = 10,46- 20,42.

2.2.Fosfat kislotaning xususiyatlari

Fosfat kislota ammofos ishlab chikarish uchun asosiy komponent xisoblanadi. U yarim maxsulot sifatida nafakat ammofos ishlab chikarishda, balki boshka kompleks ugitlar va texnik tuzlar ishlab chikarishda xam xizmat kiladi.

Fosfor asosida olinadigan kislotalarning umumiy massasi etarlicha katta. Urta fosfat kislota soddarok kilib fosfat kislota deb ataladi. Odatda uni turli konsentratsiyali suvli eritmasi ishlatiladi. Konsentrlangan eritmasi moysimon xususiyatli buladi. Kimyoviy toza fisfat kislota rangsiz, suvda yaxshi eriydi, shaffof kristall xosil kiladi, 42,35⁰S da suyuklanadi, xavoda oson yoyiladi.
Fosfat kislota va uning kristalogidratlari vodorod bogi tetraedrik gurux RO₄ ni tashkil kiladi. aynan shunday struktura uning konsentrlangan eritmalarini moysimon xolatini ifodalaydi. 50 % dan oz N₃RO₄ tutgan suvli eritmalarda fosfat anionlari uzaro boglanishiga karaganda suv molekulasi bilan boglanishi oson kechadi. Demak ortofosfat kislota bu aslida fosfat angidridining suvli eritmasi
P₂O₅ + 3H₂O = 2H₃PO₄
Tadkikotlarni kursatishicha, fosfat angidritning suv bilan birikishi odatda uzaro turli gidratatsiya darajali kator fosfat kislotalar xosil kiladigan boskichli xolida ketadi. Avval metafosfat (HPO₃)₄ yoki H₄P₄O₁₂ kislota, keyin tetrapolifosfat kislota xosil buladi. Uzok gidrotatsiya jarayoni natijasida ortofosfat va tetrapolifosfat kislotasi aralashmasi xosil buladi. Oxirgi gidratatsiya kuyidagicha boradi:
H₅P₃O₁₀ + H₂O = H₃RO₄ + H₄P₂O₇
va nixoyat pirofosfat kislota gidratlash oxirgi maxsuloti bulgan ortofosfat kislotasiga aylanadi. Fosfat angidridining 5 turdagi gidratlari ma’lum.
Suvsiz ortofosfat kislota H₃PO₄ konsentratsiyasi 72,4 % P₂O₅ ni tashkil kiladi. Uni termik degidratlash yoki fosfat angidrid bilan ta’sirlashuvi natijasida polifosfat kislota, turli fosfat kislotalar: orto-, piro-, pripoli-, meta- va polimetafosfat aralashmasi (P₂O₅ 72,4 % dan ortik bulgan) xosil kiladi. Konsentratsiyasi 70-80 % P₂O₅ (H₃PO₄ ni 96-110 % lisi) bulgan kislota superfosfat kislotasi deb ataladi.
Fosfat kislota birinchi vodorod ioni dissotsiatsiya konstantasi buyicha urtacha kuchli, ikkinchisi buyicha - kuchsiz, uchinchisi buyicha juda kuchsiz kislotalarga tegishli buladi.
Kuyida 25⁰C da fosfat kislotaning 0,1-0,01 nm eritmalarida dissotsiatsiyalanish konstantasi keltirilgan:

H3RO4 = H^++H2PO4^- H2PO4^- = H^++HPO4^2- HPO4^2- = H^++PO4^3+

K1=7,52*10^-3; PK1 = 2,15 K2=6,31*10^-8; pK2 = 7,10 K3=1,26*10^-12; pK3 = 12,4

0-60⁰C xaroratda birinchi dissotsiatsiyalanish konstantasi kuyidagi tenglama buyicha xisoblanadi:

-lgK₁ = 799.31/t - 0,013486 t - 4,5535
0-50⁰C xaroratda birinchi dissotsiatsiyalanish konstantasi kuyidagi tenglama buyicha xisoblanadi:
-lgK₂ = 2073/t - 0,020912t -5,9884
bu erda, T-xarorat,K
Eritmasida 6,5 % P₂O₅ tutgan ortofosfat kislotasi kisman dimer H₆P₂O₈ xosil kiladi. Bu esa monomerga nisbatan (H₃PO₄) kuchlirok kislotali xossani namoyon kiladi. H₃PO₄ ning 10m li (36 % P₂O₅) eritmasi 3,755 H^-; 0,0598 H₂PO₄^-; 3,6955 H₂P₅O₈^- va 0,6393 H₃PO₄; 0,9549 H₆P₂O₈ lardan tashkil topgan. Ortofosfat kislotasi dissotsiatsiyalanganda umumiy mikdoridan 1,6 % vodorod ionlari xosil buladi. Konsentratsiyani oshirilishi bilan fosfat kislota eritmasi _PH kiymati pasayadi.