O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Kislotani ammoniylashtirish jarayoni

1. 
   SKO‘ olish jarayoni ammiakning turli konsentratsiyadagi fosfat kislotalar bilan ta’sirlashishi.
   

SKO‘ olish jarayoni ammiakning turli konsentratsiyadagi fosfat kislotalar bilan ta’sirlashishiga asoslangandir. Kislota ammoniylanganda hosil bo‘ladigan ammoniy fosfatlari suvda eritiladi, o‘g‘itli eritma – SKO‘ olinadi.
SKO‘da ozuqa moddalari konsentratsiyasi va nisbati belgilangan minimal haroratdagi ammoniy fosfatlari eruvchanligi orqali aniqlanadi. Turli xil sharoitlarda eruvchanlik kattaligiga N:P₂O₅ nisbati hamda tuzlar sistemasiga muvofiq keladigan orto- va polifosfatlar orasidagi nisbat bilan aniqlanadigan fosfat kislotaning ammoniylanish darajasi katta ta’sir ko‘rsatadi.
1-rasmda keltirilgan ammoniy orto- va metafosfatlari eruvchanligining N:P₂O₅ nisbatiga bog‘liqligidan ko‘rinadiki, N:P₂O₅ = 0,29-0,33 nisbatida eritmadagi ozuqa moddalari yig‘indisi maksimumga erishadi. Bu o‘z navbatida SKO‘da ozuqa moddalari nisbatini aniqlaydi: suyuq o‘g‘itlar tarkibidagi 1 qism azotga 3,0-3,4 qism P₂O₅ to‘g‘ri keladi.





25.1-rasm. 0^OC haroratda NH₃–H₃PO₄–H₄P₂O₇–H₂O sistemasi eruvchanligi

Dastlab SKO‘ olish uchun termik ortofosfat kislota ishlatilgan. Fosfat kislotani ammoniylash ammiakli suv bilan hajmdor turdagi jihozlarda amalga oshirilgan. Tayyor mahsulot mono- va diammoniyfosfat eritmalari bo‘lib, tarkibida 8% azot va 24% P₂O₅ bo‘ladi. Ammo bunday tarkibda SKO‘ olish jarayoni termik fosfat kislota tannarxining kattaligi va kamyobligi sababli keng ko‘lamda qo‘llanilmadi.

Keltirilgan sxema bo‘yicha 8:24:0 turidagi SKO‘ olish uchun ekstraksion fosfat kislota ishlatish kislotada Ca²⁺, Mg²⁺, Fe³⁺, Al³⁺ va boshqa qo‘shimchalar bo‘lganligi sababli amalga oshmay qoldi. SKO‘ olishda kislotadagi qo‘shimchalar suvda erimaydigan tuzlar – CaHPO₄∙2H₂O, AlPO₄∙2H₂O, FePO₄∙2H₂O va hokazo hosil qiladi, ular cho‘kmaga tushadi, bu esa SKO‘ni saqlash va ishlatishda qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. Cho‘kmani SKO‘dan ajratish va yuvishni uning tarkibiga kiradigan birikmalar mayda kristall va amorf xususiyatli bo‘lganligi tufayli amalga oshirib bo‘lmaydi.

2.