O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

24.1.-jadval
Turli xil xomashyolardan olingan SFK tarkibi

Komponentlar	SFKdagi komponentlar massa ulushi, %
	Florida fosforitlaridan olingan	Apatit konsentratidan olingan
^P2^O5umum.	68-72	70-72
^P2^O5orto.	40-55	30-40
Fe2O3 + Al2O3	3,5-4,5	1,8-2,5
CaO	0,2	0,2
MgO	0,6 gacha	yo‘q
SO3	3,5 gacha	2,5-3,0
F	0,3-0,9	0,05-0,10
Organik qo‘shimchalar	0,1-0,3	yo‘q

24.2-jadval
SFKning ayrim fizik xossalari

Ko‘rsatkichlar	Superfosfat kislota
	Apatit konsentratidan olingan	Florida fosforitlaridan olingan
Zichligi, g/sm^3 (20^OC)	1,95-2,05	1,95-2,05
Qovushqoqligi, MPa∙s: 20^OC da 40^OC da 60^OC da	2100-2500 550-600 150-200	10000-15000 2500-3000 600-700
Solishtirma issiqlik sig‘imi, kj/kg∙K (25-100^OC)	1,637	1,616
Issiqlik o‘tkazuvchanligi, Vt/(m∙K) (25-100^OC)	0,0043	0,0044
Qaynash harorati, ^OC	300-340	300-340
Qotish harorati, ^OC*	5-10	10-20
Rangi	Yashildan to‘q jigarranggacha	Qora

* SFK qotish harorati deganda kislota oquvchanligi to‘la yo‘qoladigan harorat tushuniladi.
Yuqori darajada qovushqoqligi sababli SFKni saqlash va tashish 50- 60^OC haroratda amalga oshiriladi.
Kislotani tashish uchun maxsus sakkiz asosli 120 t sig‘imli temiryo‘l sisternalari ishlatiladi. Sisternalar ichki qismi butilkauchuk bilan himoyalangan uglerodli po‘latdan yoki zanglamaydigan po‘latdan tayyorlanadi. SFK cho‘kishi oldini olish uchun sisternalar penopoliuretandan iborat issiqlik himoyasi bilan muhofazalanadi. Har bir sisterna ichki qismida bug‘ o‘tkazish aylanma quvurlari (zmevik) joylashtiriladi, ular kerak bo‘lganda kislotani qizdirish uchun xizmat qiladi.

2. 
   Suyuq kompleks o‘g‘itlar ishlab chiqarish bosqichlari
   

Superfosfat kislota ishlab chiqarish bir necha bosqichda amalga oshiriladi:

• 
  tabiiy fosfatlarni sulfat kislotali qayta ishlash yo‘li bilan P₂O₅ massa ulushi 28-40% bo‘lgan ekstraksion fosfat kislota (EFK) olish;
  
• 
  vakuum-bug‘latgich jihozlarida EFKdagi P₂O₅ massa ulushi 52-54% gacha bug‘latish, agar lozim bo‘lsa, kislotadan magniy birikmalari, shuningdek erimaydigan qo‘shimchalarni ajratish;
  
• 
  P₂O₅ massa ulushi 68-72% gacha EFKni keyingi konsentrlash.
  

Konsentrlash 240-260^OC haroratda vakuum-bug‘latgich jihozida ham, 300-350^OC haroratda kislotadan yoqilg‘i gazlarini o‘tkazish orqali barbotaj turidagi jihozda ham amalga oshirilishi mumkin. Bunda fosfat kislotadan faqatgina erkin suvgina (erituvchigina) bug‘lanib qolmasdan, kimyoviy bog‘langan suv yo‘qotiladi. Konsentrlash jarayoni bilan bir vaqtda ortofosfat kislotadan bitta yoki bir necha molekula suvning ajralish kimyoviy reaksiyasi – degidratatsiya sodir bo‘ladi va polifosfat kislota hosil qiladi:

2H₃PO₄ → H₄P₂O₇ + H₂O

3H₃PO₄ → H₅P₃O₁₀ + 2H₂O

SFK olish jarayoni yetarli darajada murakkab va ko‘p energiya talab etadi. SKO‘ ishlab chiqarish umumiy xarajatlarining 85% gacha ulushi SFK xarajatlari hissasiga to‘g‘ri keladi.

Ammiak. SKO‘ ishlab chiqarishda suyuq ammiak ishlatiladi. Ishlatiladigan ammiak sifati quyidagi talablarga javob berishi kerak (B markali):
Massa ulushi, % hisobida:
ammiak ≥ 99,6
namlik .............................................................................................. ≤ 0,4
Miqdori, mg/l hisobida:
moy .................................................................................................... ≤ 8
temir ................................................................................................... ≤ 2

SKO‘ olish jarayoni davomida suyuq ammiak bug‘lanadi va SFK bilan ta’sirlashishga gaz holatdagi ammiak yuboriladi. 1 kg suyuq ammiak bug‘langanda 1300 l gaz holatidagi ammiak NH₃ hosil bo‘ladi.

Suyuq ammiakning bug‘lanish issiqligi 1200 kj/kg (15^OC haroratda). Ammiakning bu xossasidan suyuq ammiakni bug‘latish uchun olinadigan SKO‘ni qisman sovutishni amalga oshirishdagi texnologik jarayonlarda foydalaniladi.