O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Tayanch so‘zlar:
Fosforit uni, bo‘tqa, kislotalilik muhit, xomashyo turi, fazalar, jarayon, harorat, ammofosfat, texnologik nuqta, qo‘shaloq superfosfat, kimyoviy energiya, miqdor, fosfatli xomashyo, kalsiy fosfat, erkin fosfat, ammiak bilan neytrallash, apatit, fosforit, ko‘rchatkich.
Nazorat savollari va topshiriqlar

1. 
   Ammofosfat sifatiga standart talablar nimadan iborat
   
2. 
   Tabiiy fosfatni fosfat kislotali parchalash reaksiyasini yozing
   
3. 
   Ammofosfat ishlab chiqarish blok-sxemasini yozing
   
4. 
   Ammofosfat ishlab chiqarish texnologiyasi danday bosqichlarni o’z ichiga oladi
   
5. 
   Ammofosfat bo‘tqasini ammiak bilan neytrallash jarayonini tushintiring
   

Mavzu №30. Ammoniy polifosfatlari ishlab chiqarish usullari va asosiy uskunalari
REJA:

1. 
   Degidratlangan ammoniy fosfatlar olish
   
2. 
   Polifosfat kislotalar asosida ammoniy polifosfatlari ishlab chiqarish uskunasi
   
3. 
   Ortofosfat kislota asosida ammoniy polifosfatlari ishlab chiqarish uskunalari
   

30.1. Degidratlangan ammoniy fosfatlar olish
Degidratlangan ammoniy fosfatlari – poli- va metafosfatlarning o‘g‘it sifatida ishlab chiqarilishi undagi ozuqa elementlarining ammoniy fosfatlaridagiga nisbatan ko‘pligi sababli rivojlanib bormoqda. Olinish sharoitiga bog‘liq holatda ular tarkibida 53-70% P₂O₅ va 13-30% NH₃ bo‘ladi hamda ular suyuq va qattiq kompleks o‘g‘itlar ishlab chiqarishda qo‘llanilishi mumkin. Degidratlangan ammoniy fosfatlar odatda orto- [(NH₄)_nH_3-nPO₄], diorto- [(NH₄)_nH_4-nP₂O₇], tripoli- [(NH₄)_nH_5-nP₃O₁₀],
meta- [(NH₄PO₃)_n] va boshqa kondensirlangan shakllar ko‘rinishida bo‘lib, ular amalda to‘la o‘simliklarga o‘zlashadi. Ular o‘zining agrokimyoviy samaradorligi bo‘yicha ammoniy ortofosfatlaridan qolishmaydi. Ammoniy polifosfatlari gigroskopikligi kam va yetarlicha barqarordir, 100^OC gacha qizdirilganda ulardan ammiak ajralmaydi.
Ammoniy polifosfatlari: 1) yuqori haroratda orto- va polifosfat kislotalarni ammoniylashtirish; 2) ammoniy ortofosfatlarini degidratlash;
3) P₂O₅ ni ammiak bilan ta’sirlashishi natijasida olinishi mumkin. Masalan, superfosfat kislotasining 0,3-0,7 MPa bosim ostida yuqori haroratli (200^OC) ammoniylashtirilishidan suyuqlanma hosil qilinadi, u orto-, diorto-, tripoli- va boshqa ammoniy polifosfatlaridan iborat. Donadorlangan mahsulot tarkibida: 80% gacha o‘zlashadigan N + P₂O₅ (~60% P₂O₅ va 17-20% N) bo‘ladi. Mahsulot tarkibi ammoniylashtirish bosimiga bog‘liqdir. Atmosfera bosimida, tarkibida: 61-64% P₂O₅ va 13- 15% NH₃ tutgan, 1 MPa bosimda esa – 55-57% P₂O₅ va 27-28% NH₃ tutgan, ya’ni yaxshi N:P₂O₅ nisbatiga ega bo‘lgan mahsulotlar olinadi. Oldindan 110-120^OC gacha qizdirilgan termik yoki bug‘latilgan (51-58% P₂O₅ li) ekstraksion fosfat kislotaning 180-210^OC da qizdiriladigan reaktorlarda ammoniylashtirilishidan ham tarkibida: ~13% N va 60-63% P₂O₅, undan absolyut 35-36% (nisbiy 57-58%) kondensirlangan shakldagi P₂O₅ tutgan ammoniy polifosfat suyuqlanmalari olinishi mumkin. Bu suyuqlanmalar anchagina mustahkam (6,7-9,3 MPa) va nisbatan oz gigroskopiklikka ega bo‘lgan donachalar hosil qiladi.
Shunga o‘xshash mahsulotlar ammoniy ortofosfatlarini yuqori haroratli (250-350^OC) degidratatsiyalash orqali ham olinadi. Bunda ularning dissotsiyalanishi natijasida ammiakni yo‘qotilishini oldini olish maqsadida jarayon ammiak atmosferasida va yuqori bosimda amalga oshiriladi. Shuningdek qo‘shimchalar, masalan ammoniy nitrat qo‘shish ham foydadan holi emas.