O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Tayanch suzlar

Dozator, parchalash koeffitsienti, fazalar diagrammasi, massa almashinish koeffitsienti, aralashtirish kurilmasi, superfosfat, eruvchan fosfor, absorbsiya, absorberlar, absorbsion minora, ammiak, neytrallash.

Nazorat savollar

Parchalash kamerasining ishlash prinsipi.
2. Fosforitning mikdorini ulchash apparatlari (dozatorlar).
3. Oddiy superfosfatni kamchiliklari nimadan iborat
4. Reaksion kameraning kurilishi
5. Parchalanish koeffitsienti nima
6. Oddiy superfosfatni tarkibi.
Adabiyotlar

4. 
   Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b.
   
5. 
   Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Oquv qo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.
   
6. 
   Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.
   
7. 
   Atkins, Peter W.; de Paula, Julio (2011). Physical Chemistry for the Life Sciences (2nd ed.). W.H. Freeman & Company. ISBN 978-1-4292-3114-5.
   

Ma’ruza№14. Qizilqum fosforiti asosida oddiy superfosfat ishlab chiqarish texnologiyasi
REJA:

1. 
   Fosforitlar asosidagi superfosfat ishlab chiqarish
   
2. 
   Superfosfat ishlab chiqarish sexida boradigan jarayonlar
   
3. 
   Donadorlangan va ammoniylangan superfosfatlar.
   

14.1. Fosforitlar asosidagi superfosfat ishlab chiqarish

Fosforitlardan superfosfat olish jarayoni – unda dolomit va magnezial silikatlar qo‘shimchalarining bo‘lganligi sababli o‘ziga xos xususiyatga egadir. Magniy birikmalari ishtirok etadigan fosfatlarning sulfat kislota bilan parchalanishi uchta bosqichda amalga oshadi. Birinchi bosqichda quyidagi reaksiyalar sodir bo‘ladi:

Ca₅(PO₄)₃F + 5H₂SO₄ = 3H₃PO₄ + 5CaSO₄ + HF
CaMg(CO₃)₂ + 2H₂SO₄ = MgSO₄ + CaSO₄ + 2CO₂ + 2H₂O
Mg₂SiO₄ + 2H₂SO₄ = 2MgSO₄ + SiO₂ + 2H₂O

Buning natijasida tarkibida fosfat kislota va magniy sulfat bo‘lgan eritma hosil bo‘ladi. Ikkinchi bosqichda fosfatni fosfat kislota bilan parchalanadi, ammo eritmada magniy sulfat bo‘lganligi uchun monokalsiyfosfat o‘rniga monomagniyfosfat hosil bo‘ladi:

Ca₅(PO₄)₃F + 7H₃PO₄ + 5MgSO₄ = 5Mg(H₂PO₄)₂ + 5CaSO₄ + HF

Ikkinchi bosqich MgSO₄ ning Mg(H₂PO₄)₂ ga to‘la aylanishi bilan yakunlanadi. Uchinchi bosqichda esa qolgan fosfatli xomashyo tarkibida monomagniyfosfat tutgan fosfat kislota bilan parchalanadi va

monokalsiyfosfatga aylanadi:
Ca₅(PO₄)₃F + 7H₃PO₄ = 5Ca(H₂PO₄)₂ + HF
Ikkinchi bosqich oxirida fosfatli kompleks MgO, P₂O₅ va H₂O dan iborat bo‘ladi. MgO – P₂O₅ - H₂O sistemadagi eruvchanlik diagrammasidan (3.9-rasm) ko‘rinadiki, monomagniyfosfatning eruvchanligi CaO–P₂O₅–H₂O sistemadagi monokalsiyfosfatning eruvchanligidan nisbatan katta bo‘ladi. Mono- va dimagniyfosfatlar to‘yingan suvli eritmalarga nisbati bo‘yicha inkongruent bo‘lishiga qaramay, ya’ni qattiq fazaga kislotaliligi kam bo‘lgan fosfatlar holatida o‘tish bilan parchalanadi; magniy fosfatning parchalanish darajasi kalsiy fosfatning parchalanish darajasidan (tuz va suvning nisbati bir xil bo‘lganda) nisbatan kichik o‘ladi. 25-80⁰C harorat va Mg(H₂PO₄)₂:H₂O < 0,287 nisbatda monomagniyfosfat parchalanmasdan eriydi; bu nisbat katta bo‘lganda monomagniyfosfat parchalanadi va dimagniyfosfat qattiq fazaga o‘tadi; monokalsiyfosfatning parchalanishi esa Ca(H₂PO₄)₂:H₂O > 0,01 dan sodir bo‘la boshlaydi. Xuddi kalsiy tuzlaridagi kabi P2O5 konsentratsiyasi ortishi bilan dimagniyfosfat eruvchanligi ortadi, monomagniyfosfatning eruvchanligi esa kamayadi (-rasm), ammo monokalsiyfosfatdan farqli o‘laroq monomagniyfosfatning suv ta’sirida parchalanish darajasi haroratga deyarli bog‘liq emas.