O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Tayanch so‘zlar:

Ekstraksiya, elektrod, bug‘latish, superfosfor kislotasi, vakuumfiltrlar, vakuumbug‘latgich, qayiqli karusel vakuum-filtr vakuumnasos, siklik (aylanama) sxema, gips soni.


Nazorat savollari.

1. 
   Ekstraksiya jarayonini tushuntiring.
   
2. 
   Termik fosfat kislotaning olinishi bosqichlarini aniqlang.
   
3. 
   Ekstraksion fosfat kislotaning olinishi bosqichlarini aniqlang
   
4. 
   Qayiqli karusel vakuum-filtrida boradigan jarayon tushuntiring.
   
5. 
   Sulfatlar konsentratsiyasining pasayishi nimaga bog‘liq
   

Adabiyotlar

1. 
   Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b.
   
2. 
   Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Oquv qo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.
   
3. 
   Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.
   
4. 
   Raymond Chang, Jonn W.Thoman, JR, Physical Chemistry for the chemical sciences, 2014, Universiry Science Books.
   

MA’RUZA №10. Ekstraksya fosfor kislota olishning digidratli usuli
REJA:

1. 
   Digidrat usulda ekstraksya fosfr kislota ishlab chiqarish texnologiyasi
   
2. 
   Ekstraksiya uchun sulfat kislota ishlatishning afzaligi
   
3. 
   Fosfat kislotani konsentrlash
   
4. 
   O‘zbekiston kimyogarlarining fosfat kislotasini konsentrlash jarayoni bo‘yicha olib borgan ishlari
   

10.1. Digidrat usulda ekstraksya fosfr kislota ishlab chiqarish texnologiyasi
Jaxon amaliyotida (shu bilan birgalikda bizning mamlakatimizda xam) ekstraksya fosfor kislota ishlab chiqarish nisbatan sodda va ishonchli bo‘lganligi sababli ko‘pchilik xollarda digidratli usulda asoslangan. Uzbekistondagi «Ammofos» ishlab chiqarish birlashmasi (Olmaliq) va Samarkand kimyo zavodi texnologik sistemasi xar bir navbatining yillik loyixa quvvati 136 ming t/ P₂O₅ ga teng. Bu ishlab chiqarish korxonalarida Qoratog‘ va Qizilqum fosforitlaridan ekstraksiya fosfor kislota va undan ammmofos olinar edi, bugungi kunda Qizilqum fosforitidan ishlatish muammolari xal qilinmoqda.
SHunday quvvat bilan EFK ishlab chiqarishda temir-betonli korpus bilan nikoblangan to‘rt burchakli un seksiyali ekstraktor (ishchi xajmi 740 m³) yoki ikki bankali (biridan ikkinchisiga suyuqlik uz-uzicha oqib tushuvchi va bir-biriga bog‘langan ikki silindrik reaktor), aktiv filtrlash sirt yuzasi 80 m² (umumiy sirt yuzasi — 100 m²) bo‘lgan qayiqli karusel vakuum-filtr va qo‘shimcha jixozlar majmuasidan iborat texnologik tizimdan foydalaniladi. Ekstraktorlarining xajmi 1500 m³ dan katta va filtr sirt yuzasi 135 m² bo‘lgan kuchli sistemalar xam ishlatiladi. Ekstraksiya tizimini bundanda kattalashtirish g‘oyalari xam mavjuddir. 4.3 — rasmda apatit konsentratidan fosfor kislota (28-32% P₂O₅) ishlab chiqarishning prinsipial sxemasi tasvirlangan (shunga o‘xshash sxema bo‘yicha Qoratog‘ fosforitidan 20-22% P₂O₅ konsentratsiyali kislota olinadi). Fosfatning parchalanishi ~900 m³ xajmli ekstraktorda (to‘ldirilish koeffitsenti 0,8) amalga oshiriladi. Ekstraktor ZI-35 markadagi xromnikelmolibdenli po‘lat (yoki kislotabardosh materiallar bilan ximoyalangan St.Z) dan tayyorlangan ikkita (diametri 13 m, balandligi 5,3 m bo‘lgan) silindrik reaktordan tarkib topgan. Xar bir reaktorga bitta markaziy propellerli (yo‘naltiruvchi apparatning kuraklarini burab quvvati o‘zgartiriladigan gidravlik trubinali) va sakkizta trubinali aralashtirgichlar o‘rnatilgan bo‘ladi. Birinchi reaktorga bunker 1 dan og‘irlik o‘lchov me’yorlashtirgich 2 orqali uzluksiz suratda apatit konsentrati kiritiladi. Xuddi shu erga muntazam ravishda barometrik yig‘gich 16 dan botirma nasoslar yordamida aylanma fosfat kislotasi, vakuum-bug‘latgichli qurilmadan keladigan sirkulyasiyali suspenziya [sirkulyasiyaning qaytarilishi (8-12):1 nisbatda bo‘ladi va sulfat kislota yuboriladi (sulfat kislotaning bir qismi yoki to‘la ikkinchi reaktorga xam berilishi mumkin).