O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi

Vertikal integratsiyaga alternativlar
Vertikal integratsiyani afzalliklariga qaramay, ba'zi xaridorlar va sotuvchilar buning o'rnini yaqin munosabatlarini o'rnatish va uzoq muddatli shartnomalar tuzishni tanlaydilar. Ushbu strategiyaa ayniqsa yaponiyada mashhur bo'lib, tranzaksiya xarajatlardagi noaniqliklarni yo'q qiladi va vertikal integratsiya bilan bog'liq muommolardan qochadi. Biroq, bazi kampaniyalar vertikal integratsiyani yaxshiroq variant deb hisoblashadi, chunki noaniq so'zlar yoki shartnoma shartlaridagi bo'shliqlar bir tomonning ekspluatatsiyasida olib kelishi mumkun. Bu ayniqsa texnologiya kabi tez rivojlanayotgan sohalarda keng tarqalgan. Bunday hollarda vertikal integratsiya doimiy past tranzaktsion xarajatlarni taa'minlashning yagona usuli bo'lishi mumkun.

Vertikal integratsiyani kengaytirish bilan chambarchas bog'liq bo'lib u iqtisodiypt orqali biznes korxonasining o'sishi sotib olish biznesi uchun zarur bo'lgan oraliq mahsulotlarni ishlab chiqaradigan yoki uning mahsulotini bozorga chiqarishda va tarqatishda yordam beradigan kompaniyalar. Bunday kengaytirish kerakli chunki u kerakli materialllarni taminlaydi qatiy o'z mahsulotlarini ishlab chiqaradi va mahsulotlarni sotib olish uchun zarur bo'lgan bozordir. Amalga oshirilganda bunday kengayish istalmagan bo'lib qolishi mumkun raqobatga qarshi ochiq bozorda erkin raqobatga halaqit beradi. Natijada kam harajat va ko'proq foyda keltiradugan yanada samarali biznes. Kiruvchi tomonidan, vertikal kengayish tomon olib borilgan monopolistik raqobatbardosh xatti xarakatlarni to'g;irlash uchun mahsulot yoki xizmatni nazorat qilish, keyin tartibga soluvchi harakatlar talab qilinishi mumkun. Vertikal kengayish bu shunga o'xshash bilan bog'liq lateral kengayish va shu kabi firmalar sotib olish orqali biznes korxonasini o'sishi erish umiddida o'lchov iqtisodiyoti.

Vertikal kengayish vertikal sotib olish sifatida ham tanilgan. Vertikal kengayish yoki sotib olish shuningdek savdo xajmini oshirish va bozor kuchiga ega bo'lish uchun ishlatilishi mumkun. Sotib olish DireccTV tomonidan yangiliklar korporatsiyasi vertikal kengayish yoki sotib olishni yo'naltirishning misoli. DirecTV -bu sun'iy yo'ldosh televizori News Corporation kamponiyasi o'z medea tarkibini ko'proq tarqatish mumkun bo'lgan kampaniya: yangiliklar, filmlar va teledasturlar. Sotib olish NBC tomonidan Comcast orqaga vertikal integratsiyaning misoli. Masalan, Qo'shma Shtatlarda jamoatchilikni shu tarzda qurishi mumkun bo'lgan aloqa monopoliyalarida himoya qillish Federal aloqa kommisiyasi.

3. Tarmoqda raqobat ustunligini saqlab qolish uchun vertikal integratsiyadan foydalanish

Firmaning raqobat strategiyasini ishlab chiqishda taxlil 2 yo'nalishda olib boriladi.
1. Tarmoqdagi vaziyat va undagi raqobatning shartlari
2. Kampaniya ichidagi vaziyat, uning raqobatbardoshligi
Firmalar o'zini iqtisodiy ta'rifi, ulardagi raqobat va istiqbollari bo'yicha bir biridan farq qiladi. Masalan, ilmiy sur'atlari yuqori va past bo'lishi mumkun, xar bir tarmoqda bo'lgani kabi kapital qo'yilmalar xajmi ham har xil bo'lib, maxalliydan tortib dunyo bozorigacha farqlanadi. Talab xam o'sib boruvchi yoki kamayib boruvchi bo'ladi. ''GARVARD'' universitetining professori Mayk Port raqobatchi kuchlarni quydagicha guruhlagan:
1. Tarmoq ichida sotuvchilar o'rtasida raqobat
2. Boshqa tarmoqdagi kampaniyalarning o'z tovarlari bilan xaridorlarni egallab olishga xarakat qilishi
3. Tarmoq ichida yangi raqobatchilarning paydo bo'lishi
4. Xom ashyo va butlovchi detallar yetkazib beruvchilarni o'tkazishga urinishlari
5. Xaridorlarni o'z shartlarini o'tkazishga urinishlari.
Bu taxlil firma mazkur tarmoqda duch kelishi mumkun imkoniyatlar va xavf-xatarlarni aniqlab olish maqsadida amalga oshiriladi.
Kampaniya mablag'larini vertikal integratsiyaga investetsiya qilishning asosiy sababi uning raqobat pazitsiyasini kuchayishidir. Agar vertikal integratsiya kampaniya xarajatlarini sezilarli darajada pasayishiga yoki qo'shimcha raqobat ustunligiga erishishga olib kelmas ekan u strategik xisoblanmaydi va unga mablag' sarflashning foydasi yo'q.
integratsiyasi shundagina xarajatlarni pasayishiga olib keladiki unda ishlab chiqarishning talab etilgan xajmi shu darajada yuqori bo'ladiki, u xuddi ta'minotchilardagi kabi ishlab chiqarish miqyoslarida shunday tejamkorlikni ta'minlaydi.
vertikal integratsiya xam ana shunday ildizlaarga ega.
Oldinga vertikal integratsiya qanday ishlaydi.
Ko'pincha ''vositachini kesib tashlash'' deb nomlanuvchi oldinga intilish bu yetkazib beruvchilar, ishlab chiqaruvchilar yoki distribyutorlar ustidan nazoratni kuchaytirmoqchi bo'lgan kampaniya tomonidan amalga oshiriladigan operatsion strategiya bo'lib, u bozorni kuchini oshirishi, raqobat muhitini yaratishi mumkun. Oldinga intilish muvaffaqiyatli bo'lishi uchun kampaniya ilgari mijoz bo'lgan boshqa kampaniyalar ustidan mulkka ega bo'lishi kerak. Ushbu strategiya bir vaqtning o'ziga yetkazib beruvchi bo'lgan kampaniyalarga nisbatan egalik huquqini oshirishga harakat qiladigan orqaga intilishdan farq qiladi.
Kampaniyaning raqobat strategiyasi- bu biznesga yondashuv va mijozlarni jalb qilishga qaratilgan tashabbuslar, kampaniyaning bozordagi pazitsiyani mustahkamlash uchun olib boradigan kurashidan iborat bo'ladi. Bozordagi raqobat urishiga o'xshatish mumkun. Bu urishda raqiblar yarador bo'lishi, zarar ko'rishi mumkun. Bunda faqat eng yaxshi strategiya g'alaba qozonishi mumkun bo'ladi. Kampaniyaning raqobat strategiyasi xujumkorlik va mudofa xarakatlarini, qisqa muddatli taktik va uzoq muddatli xarakatlarni o'z ichiga oladi.
Bozordagi raqobatchilar nechta bo'lsa raqobatchilik strategiyasining variantlari va ko'rinishlari shuncha bo'ladi. Biroq ularni turi qanchalik ko'p bo'lmasin ularning o'xshashliklari topiladi.
Raqobat ustunligini saqlab qolish uchun vertikal integratsiya bilan birgalikda xujumkor strategiyadan ham foydalaniladi bunda raqobat ustunligi deyarli har doim muvaffaqiyatli xujumkor strategiya xisobiga amalga oshiriladi. Ustunlikni ta'minlash vaqti qisqa bo'lishi, xizmat ko'rsatish sohasidagi kabi murakkab texnologik jarayonli kapital talab etadigan tarmoqlardagi kabi ancha katta bo'lgan, masalan yangi qimmatbaho dorining farmatsevtika ega bo'lish sezilarli ustunlikni ta'minlaydi. yoki uncha katta bo'lmagan tikuvchilik sanoatida, bunda kiyimlarning yangi modadagi fasonlari osongina o'zlashtirilishi mumkun, nusxa ko'chirish orqali albatta. Shu bilan raqobat ustunligini yaratish mumkun.
Raqobat ustunligini himoya qilishning bir qancha yo'llari mavjud. Ulardan biri raqobatchilarning sozlangan xarakatini boshlashlari uchun xalal berish, bunday yondashuv quyidagi asosiy qadamlarni ko'zda tutadi:
1. Bo'sh bozor uyalarini to'ldirish uchun mahsulot nomenklaturasini kengaytirish.
2. Raqobatchilar ega bo'lgan yoki ega bo'lishi mumkun bo'lgan modellar va mahsulotlar sortlarini ishlab chiqish.
3. Pastroq narxlarda raqobatchilarning mahsulotlariga yaqin modellar taklif etish.
4. Raqobatchilarni vositachi va distribyuterlar taqsinlash tarmog'idan siqib chiqarish uchun ular bilan shartnomalar imzolash.
5. Vositachilar va distribyuterlar boshqa ta'minotchilar bilan aloqa bog'lashlariga xalal berish uchun ularga sezilarli skidkalarni kafolatlash.
6. Iste'molchilarni bepul yoki past narxlarda o'qitishga taklif etish.
7. O'z mahsulotlar iste'molchilar talabini saqlab qolish uchun choralar ko'rish.
8. kreditga sotish xajmlarini oshirish.
9. Butlovchi qismlar yetkazib berish vaqtini qisqartirish.
10. Muqobil texnologiyalarni patentlash.
11. Xususiy nou-xaularni ximoyalash.
12. Eng yaxshi taminotchilar bilan ekskluziv kontraktlar imzolash.
13. Raqobatchilarni yaqinlashtirmaslik uchun xom ashyolarni katta xajmlarda sotib olish.
14. Raqobatchilar bilan ishlaydigan ta'minotchilardan voz kechish.
15. Tovarlar va raqobatchilar xarakatlarini doimo nazorat qilib turish.
Korxonani foydaligi qancha yuqori bo'lsa, bu boshqalar uchun o'ziga jalab etadigan ''xurak'' vazifasini o'taydi va xujumkor xarakatlar qilish istagini tug'diradi.
Bozorga kirish uchun to'siqlarni bartaraf etishda, yirik korxonalar monopoliyasiga va ''kartel'' kelishuvlariga qarshi kurashishda, insofsiz raqobatni oldini olishda tasirchan mexanizmlar mavjud emas va amalda monopoliyaga qarshi organning qarorlar qabul qilishda mustaqilligi cheklangan. Raqobatni cheklashga yo'l qo'ymaslik bo'yicha preventiv va oldiniolivchi choralar tizimi shakllanmagan, yirik korxonalarni qo'shib yuborish va qo'shib olish bo'yicha bitimlar ustida tahlil o'tkazish va samarali monopoliyaga qarshi nazoratni amalga oshirish mexazmi o'rnatilmagan, savdolar jarayonida raqobatni cheklashni oldini olidhning xuquqiy mexanizmlari samarasizligicha qolmoqda, monopoliyaga qarshi organ faoliyati samaradorligining eng huhim ko'rsatkichlari ishlab chiqilmagan.

Bozorga kirish uchun to'siqlarni bartaraf etishda yirik korxonalar monopoliyasida va kartel kelishuvlarg qarshi kurashishd, insofsiz raqobatni oldini olishda ta'sirchan mexanzmlar mavjud emas va amalda monopoliyaga qarshi organning qarorlar qabul qilishda mustaqilligi cheklangan.

Raqobatni cheklashga yo'l qo'ymaslik bo'yicha preventiv va oldini oluvchi choralar tizimi shakllanmaagan yirik korxonalarni qo'shib yuborish va qo'shib olish bo'yicha bitimlar ustidan tahlil o'tkazish va samarali monopoliyaga qarshii nazoratni amalga oshirish mexanzmi o'rnatilmagan, savdolar jarayonida raqobatni cheklashni oldini olishning huquqiy mexanzmlari samarasizligich qolmoqda, monopoliyaga qarshi organ faoliyati samaradorligining eng muhim ko'rsatkichlari ishlab chiqilmagan.
Raqobat va monopoliyaga qarshi kurashish sohasida chora tadbirlar va siyosat uyg'unligini, erkin va raqobatbardosh bozorni shakllantirish bilan bog'liq tarkibiy islohatlarni amalga oshirishda hamda davlat xaridlari davlat aktivlarini sotish jarayonida raqobat sharoitlarini taminlashda O'zbekiston Resublikasi Vazirlar Mahkamasining Makroiqtisodiy tahlil tarkibiy o'zgartirishlar, moliya-bank tizimi, davlat aktivlarini boshqarish, raqobatni rivojlantirish, tadbirkorlikni qo'llab quvatlash va kambag'allikni qiqartirish masalalari kotibiyati bilan hamkorlik qiladi.
Tovar va moliya bozorida raqobatni rivojlantirish tadbirkorlik subyektlari faoliyati uchun teng sharoitlar yaratish oshkorolikni taminlash va va davlat xaridi tartib tamoyillarini yanada takomillashtirish maqsaduda shuningdek 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlntirishning 5 ta ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasi "ilm, marifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili'' da amalga oshirish ga oid davlat dasturiga muvofiq:
Belgilansinki:
O'zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurashish qo'mitasi o'z faoliyatini O'zbekiston Respublikasi Oliy majlisi senati va O'zbekiston Respublikasi prezidentiga hisobdordir.
Raqobatning mazmuni uning vazifalarini ko'rib chiqish orqali yanada kengroq namayon bo'ladi. Hozirgi bozor iqtisodiyotida raqobatning quydagi asosiy vazifalarni ajratib ko'rsatish mumkun:
1. Tartibga solish vazifasi
2. Resurslarni joylashtirish vazifasi
3. Innovatsion vazifa
4. Moslashtirish vazifasi
5. Taqsimlash vazifasii
6. Nazorat qilish vazifasi
Firmaning raqobat taktikasini mazmun mohiyati
Tashqi iqtisodiy faoliyatda xalqaro maydonda mamlakatlar emas, balki firmalar raqobatlashadi. Bu jarayonda mamlakatning ro'lini aniqlab olish uchun firma qanday qilib raqobat ustunligini yaratish va saqlab qolish tushunib olish zarur. Hozirgi bosqichda firmalarning raqobat imkoniyatlari ularga asos solingan mamlakatlar chegaralari bilan cheklanib qolmaydi. Tashqi iqtisodiy faoliyatdagi raqobat poygasi holatning sezilarli o'zgarishi o'z navbatida tarmoq tuzilishadagi o'zgarishlar yoki raqobat ustunligi uchun yangi asoslar paydo bo'lishini keltirib chiqaradi, masalan, televizor chiqaradigan yapon firmali ixcham, ko'tarib yuriladigan televizorlarga o'tish va lampali tarkibiy qismlari yarim o'tkazgichlilar bilan almashtirish tamoyili tufayli jahonda yetakchi o'ringa chiqib oldilar. Agar bir mamlakat firmasi bunday o'zgarishlarga o'z vaqtida aksil ta'sir ko'rsata olishga qodir bo'lsalar ular boshqa mamlakat firmalaridan yetakchilikni olib qo'yadilar.
Tashqi iqtisodiy faoliyatda raqobat strtegiyasi tarmoqning tuzilishi va uning o'zgartirish jarayonlarini har tomonlama tushunishga asoslanishi kerak. Iqtisodiyotning har qanday tarmog'ida u faqaat ichki bozorda yoki tashqi bozorda ham faoliyat ko'rsatishidan qatiiy nazar raqobatni mohiyati beshta kuch bilan ifodalanadi.
1. Yangi raobatchilarni paydo bo'lish xavfi
2. O'rnini bosadigan tovarlar yoki xizmatlar paydo bo'lish xavfi
3. Butlovchi qismlar va shu kabilarni yetkazib beruvchilarni savdalashish laoqati
4. Xaridorlarning savdolashish layoqati
5. Mavjud bo'lgan raqobatchilarning raqobatchiligi.

Raqobat bo'lmasligi nosoglom raqobatni keltirib chiqaradi va korxonolar monopoliyasini taminlaydi. shu boisdan monopol korxonakarning o'z ustida ishlamasligi yangilik va innovatsiyalarni qo'llamasligi, narxlarning oshirilishi, mahsulot sifatining esa tushirilishi suniy taqchillik yuzaga keltirilishi xaridorlar uchun qulayliklar yaratilmasligi eng asosiysi, korrupsiyaga moyillikni olib keladi.

Hozirgi glabballashuv dunyoda raqobatga dosh berish juda og'ir. chunki bunda rezurslar narxini turligi hisobga narx va sifat muvoffiqligi keltirib chiqaradi. Ayrim davlatlar o'zining yuqori malakali va iqtidorli kadrlari bilan raqobat sharoitida ustun bo'lsa, bazi davlatlarda bu omilning narxi pastligi hisobga ustunlikka erishadi va yana mehnat resurslarining soliqlar va yigimlar, energiya materiallari narx pastligi hisobidan raqobat muhitida ustuvor imtiyozlarga ega bo'ladi.
Raqobatning tartibga solish vazifasi ishlab chiqarishni talab istemolga muvoffiqlashtirish maqsadida taklifga tasir o'tkazishdan iborat. Aynan shu vazifa yordamida iqtisodiyotda taklifni tlab orqali, ishlab chiqarish tarkibi va xajmini yakka tartibdagi va ijtimoiy ehtiyojlar orqali belgilashga erishiladi. yani iqtisodiyot bozor qonunlari asosida tartibga solinadi.
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkunki, hozirgi davrda jahonning boshqa mintaqalarida ham integratsiya jarayonlari jadal suratlarda davom etayabdi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti AQSH, Kanada va Meksika birlashtirgan Shimoliy Amerika uyushmasi, Janubiy sharqiy osiyo davlatlari uyushmasi, Timvh okeani region uyushmasi, iqtisodiy hamkorlik tashkilotlariga a'zo mamlakatlar o'rtasida integratsiya aloqalarini kochib borayotganini ko'rishim mumkun. 1991-2002 yillarda markaziy osiyo mamlakatlarining mintaqiy integratsiyani chuqurlashtirih yo'lida jiddiy ishlar amalga oshirildi. Zaruriy huquqiy va tashkiliy shart- sharoitlar yaratildi, davlatlararo kengashlar tuzildi, ijroiya qo'mita, Markaziy osiyo hamkorlik va taraqqiyot banki tashkil etilgani guvohi bo'ldik.
21- asr boshlaridagi integratsiya eng yuqori shakli bo'lgan iqtisodiy va valyuta ittifoqi mamlakatlar iqtisodiyotini yuksak darajada birlashtirdi, iqtisodiy umumiylikka ustuvorlik berdi, ammo ayrim malakatlar mustaqilligini maalum darajada cheklashini ko'rishimiz mumkun bo'ladi.