O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi


 Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari



Download 13,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/321
Sana15.01.2022
Hajmi13,75 Mb.
#368231
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   321
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi

4. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari 

 

Pulning  kelib  chiqishi  haqidagi  masala  turli  xil  nazariyotchilar 

tomonidan  ayriboshlashning  rivojlanish  jarayoni  bilan  bog‘liqlikda 

talqin qilinadi.  

Bir  tovarning  qiymati  u  boshqa  tovarga  ayriboshlaganda 

ma’lum  bo‘ladi  (T-T).  Birinchi  qarashda  ayriboshlash  bitimida 

tovarlar  bir  xil  rol  o‘ynaydigandek  ko‘rinadi.  Aslida  esa  ularning 

roli  turlichadir.  Bir  tovar  o‘z  qiymatini  boshqa  tovarga  nisbatan 

ifodalaydi. Ikkinchi tovar esa ekvivalent rolida chiqadi, qiymatning 

ekvivalent  shaklini  tashkil  etadi.  Xuddi  mana  shu  yerda  pulning 

kurtagi mavjud bo‘ladi.   



102 

Ayriboshlash  rivojining  dastlabki  bosqichi  qiymatning  oddiy 

yoki  tasodifiy  shakli  deb  ataladi.  Bunda,  masalan,  boltaning  egasi 

uni 1 qop donga almashtiradi. (1 bolta= 1 qop don).  

 Bu  tenglikda  bolta  o‘z  qiymatini  1  qop  donda  ifodalaydi.  Don 

esa  bolta  qiymatining  ifodasidir,  uning  qiymatini  ifodalash  uchun 

asos bo‘lib xizmat qiladi.  

Ijtimoiy  mehnat  taqsimotining  rivojlanishi 

va  ishlab  chiqarishning  o‘sishi  natijasida  ayri-

boshlash yanada rivojlandi. Tobora ko‘p turdagi 

va 

miqdordagi 



mahsulotlar 

ayriboshlash 

jarayoniga jalb etilib boriladi. 

Bunda  hamma  tovarlarga  ayriboshlash 

mumkin  bo‘lgan  tovarga  zaruriyat  tug‘iladi. 

Dastlab  bunday  vazifani  turli  tovarlar  bajarib,  ishlab  chiqarishning 

rivojlanish jarayonida bu rol asta-sekin oltinga o‘tib borgan.  

XIX  asrning  oxirida  mamlakatlar  birin-ketin  oltin  valutaga, 

ya’ni  monemetall  tizimiga  o‘ta  boshlaydilar.  Bu  hol  Avstriyada 

1892,  Yaponiyada  1897,  Rossiyada  1898,  AQSHda  esa  1900-yilda 

sodir  bo‘ladi.  Angliyada  oltin  pul  tizimi  XVII  asrning  oxirida, 

Germaniyada 1871-yilda, Gollandiyada  1877-yildayoq joriy  etilgan 

edi.  

O‘zbekiston hududida tarixan bundan ham oldinroq, kumush va 



mis  tangalar  muomalada  bo‘lgan.  Shayboniyxon  Samarqandni  zabt 

etgandan  keyin,  1507-yilda  pul  islohotini  o‘tkazgan.  Bizgacha 

Shayboniyxon (1501–1610) va Abdullaxon (1583–1598) zarb etgan 

tangalar  yetib  kelgan.  Abdullaxon  davrida  tanga  (oltin  va  kumush) 

zarb  qilish  davlat  poytaxti  –  Buxoroda  markazlashtiriladi.  1695–

1709  yillarda  oltin  tanga  zarb  qilish  muntazam  tus  oladi.  Tanga 

og‘irligi 4,8 gramm, sifat sofligi juda yuqori – 958 bo‘lgan

21

.  



Qiymat  shakllarining  rivojlanishiga  sabab  bo‘lgan  asosiy 

omillar  quyidagilar:  Mehnat  taqsimotining  rivojlanishi  va 

chuqurlashuvi;  ishlab  chiqarishning  o‘sishi;  mahalliy  va  milliy 

bozorlarning vujudga kelishi. 

Umumiy  ekvivalent  rolini  nodir  metallarga,  jumladan  oltinga 

yuklatilishiga sabab quyidagilar bilan izohlanadi:  

Sifat jihatdan bir xil o‘lchamga keltirish mumkinligi; 

                                                           

21

 Чжен В.А Пул ва молия бозорлари. Т.: 1996. 25-26-бетлар. 




103 

Zanglamasligi va uzoq muddat saqlanishi; 

Bo‘linuvchanligi va uni yaxlit holga keltirish osonligi; 

Tabiatda nisbatan kamyobligi; 

Ozgina  miqdordagi  va  og‘irlikdagi  nodir  metallning  qiymati 

ancha yuqoriligi. 

Yuqoridagilardan  shunday  xulosa  chiqarish  mumkin.  Pulning 

vujudga  kelishi  tarixiy  jarayon,  u  tovar  ayriboshlashning 

rivojlanishiga  asoslanadi,  tovar  ishlab  chiqarish  va  ayriboshlash 

ziddiyatlarining  keskinlashuvi  natijasidir.  Oltin  (yoki  kumush)  pul 

umumiy ekvivalent rolini o‘ynovchi maxsus tovardir.  


Download 13,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish