O`zbeкistоn rеspubliкаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi

Tirsakli  val  vkladishlarini  almashtirish.  Tirsakli  val  podshipniklarida  taqqillash  paydo 
bo`lganda  va  moy  nasosi  hamda  reduktsion  klapan  soz  ishlaganda  tirsakli  valni  aylanishlar  soni 
500…600 ayl/min, moy magistralidagi bosim 0,5 kgs/sm
2
  dan  pasayganda  vkladishlar  almashtiriladi. 
Vkladishlarni  almashtirish  lozimligi  o`zak  va  shatun  podshipniklaridagi  diametral  tirqish  bilan 
shartlanadi: agar u ruxsat etilganidan katta bo`lsa yangisiga almashtiriladi. Dvigatel modellariga qarab 
vkladish va o`zak bo`yinlari orasidagi tirqish 0,026...0,12 mm, vkladish va shatun bo`yinlari orasidagi 
tirqish 0,026...0,11 mm bo`lishi lozim. 
Tirsakli val podshipniklaridagi tirqish nazorat latun plastinkalari yordamida aniqlanadi. ZIL va 
GAZ avtomobillari dvigatellarida qalinligi 0,025; 0,05; 0,075 mm li, eni 6…7 mm li va uzunligi vklad-
ish kengligidan 5 mm kichik bo`lgan miss folgali plastinkalar ishlatiladi. Moylangan plastinka val va 
vkladish orasiga qo`yiladi, aniq moment bilan dinamometrik kalit yordamida podshipnik qa‘qog`i bolt-
lari  qotiriladi  (ZIL-130  dvigateli  uchun  bu  moment  o`zak  bo`yinlari  uchun  110...130  N.m  va  shatun 
bo`yinlari uchun 70...80 N.m ni tashkil etadi). Agar 0,025 mm qalinlikdagi plastinka o`rnatilganda tir-
sakli  val  juda  yengil  aylansa,  demak  tirqish  0,025  mm  dan  katta,  keyingi  o`lchamdagi  plastinka  toki 
tirsakli  val  sezilarli  kuch  bilan  aylantirguncha  almashtiriladi,  bu  tirsakli  val  va  vkladish  orasidagi 
haqiqiy tirqishga mos keladi. Bitta podshipnik tekshirishda qolgan podshipniklar boltlari bo`shatilgan 
bo`lishi lozim. SHunday holda boshqa podshipniklar navbat bilan tekshiriladi. 
 
Vkladishlarni almashtirishda tirsakli val bo`yinlarida uyulishlar bo`lmasligi lozim. Tirsakli val 
bo`yinlari yoyilgan va uyulgan bo`lsa vkladishlarni almashtirish maqsadga muvofiq emas. Bunday hol-
larda tirsakli val almashtiriladi. 
 
Tirsakli val bo`yinlari holati tekshirilgandan so`ng kerakli o`lchamdagi vkladish yuviladi, arti-
ladi  hamda  motor  moyi  bilan  dastlab  moylab  podshipnikni  shatun  va  o`zak  bo`yinlar  to`shagiga 
(o`rniga) o`rnatiladi. 
 
ZIL-130  avtomobili  dvigatellarida  tirsakli  vali  shatun  va  o`zak  bo`yinlarini  nominal 
o`lchamidan tashqari beshta ta`mir o`lchovlari mavjud. Mos ravishda oltita vkladishlar komplekti ish-
lab chiqariladi: nominal 1-chi; 2-chi; 3-chi; 4-chi; 5-chi ta`mir o`lchovlari. 
 
ZMZ-53  dvigatellari va  YAMZ dvigatellarini hamma  modellarida oltita  shatun  va o`zak pod-
shipniklarni ta`mir o`lchovlari va shuncha o`zak va shatun vkladishlar komplekti mavjud. 
 
ZIL-130 va ZMZ-53 dvigatellarida tirsakli valni o`q bo`ylab lyufti tayanch shaybalarni tanlash 
bilan  aniqlanadi.  ZMZ-53  dvigateli  tirsakli  valini  oldingi  tayanch  tortsasi  va  orqa  tayanch  shaybasi 
orasidagi  o`q  bo`ylab  tirqishi  0,075...0,175  mm,  ZIL-130  dvigatelida  esa  0,075...0,245  mm  bo`lishi 
lozim. 

---

 
30 
 
YAMZ dvigatellarida tirsakli valni o`q tirqishi orqa o`zak bo`yinlarni uzunligiga bog`liq holda 
yarim  halqa  o`rnatish  bilan  sozlanadi.  Tayanch  podshipnikdagi  o`q  bo`ylab  tirqishi  0,08...0,23  mm 
bo`lishi lozim. 
 
Avtomobillarni  ishlatish  jarayonida  podshipniklarni  o`q  bo`ylab  tirqishini  nominalga  nisbatan 
mos ravishda 0,1; 0,2; 0,3 mm qalinlikdagi tayanch shayba yoki yarim halqa o`rnatib sozlanadi.