O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Qishloq  xo‘jaligida  ishlab  chiqarish  va  ijtimoiy  infratuzil-

mani  jadal  rivojlantirish  –  agrar  islohotning  hozirgi  kundagi 

ustuvor yo‘nalishidir. 

Bu  yo‘nalishda  kommunal  va  injenerlik  tizimlarining  keng 

tarmog‘ini  yaratish,  servis  va  maishiy  xizmat  tarmog‘ini  shakllan-

tirish muhim vazifa hisoblanadi. 

Shu  vazifani  bajarish  yo‘lida  keyingi  yillarda  ham  qishloq 

ijtimoiy  infratuzilmasini  rivojlantirish  hamda  qishloq  aholisini 

ichimlik  suvi  va  tabiiy  gaz  bilan  ta’minlash  dasturini  amalga 

oshirish  ishlari  davom  ettirildi.  Mamlakatimizda  «Qishloq 

taraqqiyoti  va  farovonligi  yili»  Davlat  dasturi  (2009  y)  da 

qishloqlarni  zamonaviy  arxitektura  va  sanoat  asosida  tubdan 

o‘zgartirish  va  yangilash,  uy-joy,  ijtimoiy  va  kommunal  obyektlar, 

kommunikatsiyalarni  barpo  etish  bo‘yicha  uzoq  muddatga 

mo‘ljallangan, aniq vazifalarni amalga oshirishga qaratildi. Qishloq 

joylarda  qurilish  ishlarini  amalga  oshirish  uchun  loyihalashtirish, 

sanoat-qurilish,  muhandislik-texnik  jihatdan  kuchli  baza  yaratishga 

erishildi. «Qishloq qurilish bank» va «Qishloq qurilish loyiha» kabi 

ixtisoslashtirilgan tuzilmalar tashkil etildi. 

Mavjud 

iqtisodiy 

tizimning 

izchillik 

bilan 

bozor 

munosabatlariga  o‘sib  o‘tishida  moliya-kredit  sohasini  isloh  qilish 

alohida  o‘rin  tutadi.  Moliyaviy  munosabatlarda  davlat  budjeti 

taqchilligini kamaytirib borish, budjetdan beriladigan dotatsiyalar va 

subsidiyalarni bosqichma-bosqich qisqartirish, birinchi darajali, eng 

zarur umumdavlat ehtiyojlari uchungina budjetdan mablag‘ ajratish, 

milliy  xo‘jalikni  rivojlantirishda  investitsiya  kreditlaridan  keng 

foydalanish islohotlarning asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi. 

Кredit  sohasidagi  islohotlar  bank  tizimini  takomillashtirish, 

banklarning  mustaqilligini  va  pul  muomalasi  uchun  javobgarligini 

oshirishga  qaratildi.  Shu  maqsadda  Respublikada  Markaziy  bank 

hamda  keng  tarmoqli  tijorat  va  xususiy  banklardan  iborat  ikki 

bosqichli  bank  tizimi  vujudga  keltirildi.  Markaziy  bank  zimmasiga 

federal  rezerv  tizimiga  xos  bo‘lgan  vazifalar  yuklatildi.  Ixtisos-

---

149 

lashgan aksiyadorlik – tijorat banklari «G‘alla bank»,  «Mikrokredit 

bank» va boshqa banklar shakllantirildi. 

 

Iqtisodiyotni  isloh  qilishning  eng  asosiy  muammolaridan  biri 

narxlarni  erkinlashtirishdir.  Narxlarning  erkin  shakllanishi  uchun 

dastlab davlat xarid narxlarining amal qilish doirasi qisqartiriladi va 

keyin  ichki  narxlar  jahon  narxlariga  muvofiqlashtirib  boriladi. 

Shuningdek,  narxlarni  erkinlashtirishda  xomashyo  va  mahsulot 

ayrim  turlarining,  narx-navo  bilan  aholi  va  korxonalar  daromadlari 

o‘rtasidagi mutanosiblikka erishishga harakat qilinadi. 

Respublikada  islohotlarni  bosqichma-bosqich  amalga  oshirish 

prinsipi,  ayniqsa  narxlarni  erkinlashtirishga  yondashishda  yorqin 

namoyon bo‘ladi. 

Islohotlar  boshlanishdan  oldingi  davrda  respublikada  narx-

navoning  nomutanosib  tizimi  tarkib  topgan  bo‘lib,  xomashyo  va 

qishloq  xo‘jalik  mahsulotlari  narxi  pasaytirilib,  ishlov  beruvchi  va 

qayta ishlovchi tarmoqlar tovarlarining narxi sun’iy ravishda oshirib 

borilgan.  Bundan  ko‘rilgan  katta  zarar  respublikani  dotatsiya 

oluvchi mintaqaga aylantirib qo‘ygan. 

Narx  belgilashdagi  nomutanosibliklar  tufayli  butun  tarmoqlar, 

shu  jumladan  qishloq  xo‘jaligidagi  ko‘plab  korxonalar  zarar  ko‘rib 

ishlagan.  Iqtisodiyot  tarmoqlari  ko‘rgan  zarar,  ayrim  mahsulot 

turlari  (don,  un  va  boshqa  oziq-ovqat  mahsulotlari)  yetishtirishga 

qilingan  xarajatlar  va  turli  ijtimoiy  imtiyozlar  berishdan  ko‘rilgan 

zarar budjet mablag‘lari hisobidan qoplangan.  

Bularning  hammasi  narxlar  islohotini  amalga  oshirishga  real 

vaziyatni  va  aholining  mavjud  turmush  darajasini  hisobga  olib, 

oldindan ishlab chiqilgan dastur asosida yondashishni talab qiladi. 

Iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirish  boshqarishning  tegishli 

tizimini  yaratishni  talab  qiladi.  Shunga  asosan  respublikada  butun 

iqtisodiyot, tarmoqlar va hududlarni boshqarishning eng maqbul va 

hozirgi davrga mos bo‘lgan tuzilmalari ishlab chiqildi. 

Кo‘plab markaziy iqtisodiy organlar va vazirliklar tugatildi yoki 

ularning  faoliyati  tubdan  qayta  qurildi.  Faoliyati  tugatilgan 

ma’muriy apparatlar o‘rniga yangi boshqarish bo‘g‘inlari tuzildi. 

---

150 

Masalan,  Iqtisodiyot  vazirligi,  respublika  ulgurji  va  birja 

savdosi  aksiyadorlik  uyushmasi,  antimonopol  va  narx-navo 

siyosatini o‘tkazish qo‘mitasi kabilar shular jumlasidandir. 

Respublika  Moliya  vazirligi  va  Markaziy  bankining  vazifalari 

hamda tarkibiy tuzilishi ancha o‘zgartirildi. 

Masalan,  Moliya  vazirligi  zimmasiga  Respublika  budjetini 

vujudga  keltirish  bilan  bir  qatorda,  davlat  soliq  siyosatining  asosiy 

yo‘nalishlari  va  qoidalarini  ishlab  chiqish,  valuta  ishlarini 

boshqarish vazifasi yuklatildi. 

Nazorat  organlari  faoliyatini  tartibga  solish,  davlatning  yagona 

soliq  va  bojxona  siyosatini  o‘tkazish  maqsadida  Davlat  soliq 

qo‘mitasi  va  Bojxona  qo‘mitasi  tuzildi.  O‘tkaziladigan  iqtisodiy 

islohotlarni  muvofiqlashtirib  turish  uchun  Prezident  huzurida 

iqtisodiy  islohot,  tadbirkorlik  va  chet  el  investitsiyalari  bo‘yicha 

idoralararo kengash tuzildi. 

Кo‘p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish, tadbirkorlikni qo‘llab-

quvvatlash, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 

dasturlarini  ishlab  chiqish  kabi  vazifalarni  bajarish  uchun  Davlat 

mulkini  boshqarish  va  tadbirkorlikni  qo‘llab-quvvatlash  davlat 

qo‘mitasi tuzildi. 

Tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  boshqarish  va  shu  soha  korxonalari 

faoliyatini  muvofiqlashtirib  turish  uchun  Tashqi  iqtisodiy  aloqalar 

vazirligi tuzildi. 

Respublika  iqtisodiyotining  tarmoqlari  va  ayrim  sohalarini 

boshqarish  tizimida  ham  chuqur  tarkibiy  o‘zgarishlar  ro‘y  berdi. 

Tarmoq vazirliklari uyushmalarga, konsernlarga, korporatsiyalar va 

boshqa xo‘jalik birlashmalariga aylantirish bilan batamom tugatildi. 

Transport, turizm, madaniyat, kinolashtirish kabi faoliyat sohalarida 

milliy kompaniyalar tuzildi. 

Boshqarishning  mahalliy  darajasida  (viloyat,  tuman,  shahar) 

ijroiya  -  boshqaruv  vazifalarini  bajarish  uchun  hokimlik  joriy 

qilindi.  Quyi  bo‘g‘in  boshqaruvida  korxona  va  tashkilotlarga 

iqtisodiy erkinlik berilib, ular yangicha ish uslubiga o‘tdi. 

Bozor  islohotlari  bozor  infratuzilmasini  yaratish  chora-

tadbirlarini  ham  qamrab  oladi.  Bunda  moliya,  bank-kredit  tizimi 

muassasalari,  sug‘urta,  auditorlik,  yuridik  va  konsalting  firmalari 

hamda kompaniyalarini, birja tizimini yaratish taqozo qilinadi. 

---

151 

Respublikada  bozor  infratuzilmasini  yaratish  bir  qator 

yo‘nalishlar bo‘yicha bordi. Birinchi yo‘nalish bo‘yicha tovar xom-

ashyo  birjasi  tizimi  rivojlandi.  Bu,  o‘z  navbatida,  brokerlik  va 

dilerlik  idoralari,  savdo  uylari,  vositachi  firmalar  paydo  bo‘lishiga 

olib keldi. 

Ikkinchi  yo‘nalishda  kapital  bozorining  ishini  ta’minlaydigan 

tuzilmalar  vujudga  keltirildi.  Кredit  resurslari  bozori  va  valuta 

bozori  vujudga  keltirildi  hamda  davlatga  qarashli  bo‘lmagan 

sug‘urta kompaniyalari tuzildi. 

Uchinchi  yo‘nalish  mehnat  bozorini  shakllantirishdan  iborat 

bo‘lib, bu sohada 240 dan ortiq mehnat birjasini o‘z ichiga oluvchi 

katta tarmoq shakllantirildi. 

Bozor islohotlari tashqi iqtisodiy aloqalarga ham tegishlidir. Bu 

sohada  islohotlarni  amalga  oshirish  borasida  respublikaning 

zamonaviy  tashqi  iqtisodiy  majmuasi  mutlaqo  yangidan  shakllan-

tirildi,  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  boshqarishning  yangi  mexanizmi 

vujudga  keltirildi.  Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  bilan  shug‘ullanishi 

zarur  bo‘lgan  muassasalar  (Tashqi  iqtisodiy  aloqa  vazirligi,  Tashqi 

iqtisodiy  faoliyat  milliy  banki,  bojxonalar  xizmati)  barpo  etildi. 

Respublikaning barcha vazirliklari va idoralari, korxonalarida tashqi 

iqtisodiy  faoliyat  bilan  shug‘ullanuvchi  maxsus  bo‘limlar,  tashki-

lotlar va firmalar tuzildi. 

Tub  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirish  va  bozor  mu-

nosabatlariga  asoslangan  iqtisodiyotni  barpo  etish  asosiy  maqsad 

emas.  Barcha  islohotlarning  asl  maqsadi  insonga  munosib  yashash 

va  faoliyat  ko‘rsatish  sharoitlarini  vujudga  keltirishdan  iborat.  Shu 

sababli,  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishning  butun  davri 

davomida  aholini  ijtimoiy  himoyalash  bo‘yicha  chora-tadbirlar 

ko‘rish obyektiv zaruriyatdir. 

Respublikada  aholini  ijtimoiy  himoyalash  chora-tadbirlari 

quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirildi. 

Birinchi  yo‘nalish  –  narxlar  erkinlashtirilishi  va  pulning 

qadrsizlanish darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning 

eng kam va o‘rtacha darajasini muntazam oshirib borish. 

Ikkinchi  yo‘nalish  –  respublikaning  ichki  iste’mol  bozorini 

himoya  qilish  hamda  oziq-ovqat  mahsulotlari  va  sanoat  mollari 

asosiy turlari iste’molini muayyan darajada saqlab turish. 

---

152 

Uchinchi  yo‘nalish  –  islohotlarning  dastlabki  bosqichida  aholi-

ning kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo‘llab-

quvvatlash. 

Respublika  uchun  ijtimoiy  himoyalash  tizimini  tanlab  olishda 

xalqning  uzoq  yillar  davomida  qaror  topgan  ma’naviy-axloqiy 

qadriyatlari,  turmush  tarzi  va  dunyoqarash  xususiyatlari  hisobga 

olinadi. 

Shunday  qilib,  islohotlarning  barcha  yo‘nalishlari  mavjud  iqti-

sodiy  tizimning  izchillik  bilan  bozor  iqtisodiyotiga  o‘sib  o‘tishiga 

qaratildi.  Bu  islohotlar  O‘zbekistonning  mustaqilligini  iqtisodiy 

jihatdan  ta’minlash,  uni  iqtisodiy  jihatdan  rivojlangan  va  xalqaro 

miqyosda obro‘-e’tiborli mamlakatga aylantirishga xizmat qildi.