|
O‘zbekistonda moliyalashtirish manbalari bo‘yicha asosiy
kapitalga kiritilgan investitsiyalar (2016 y.)
Investitsiyalar manbalar
(%)
Asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar - jami
100,0
Shu jumladan:
Respublika budjeti mablag‘lari
4,5
Кorxona va aholi mablag‘lari
53,0
Bank kreditlari va boshqa qarz mablag‘lari
11,1
Chet el investitsiyalari va kreditlari
21,3
Davlat maqsadli jamg‘armasi
10,1
Investitsiyalarning muhim manbai hisoblangan “Xorijiy
investitsiyalarni, birinchi navbatda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha ishlar qanday ahvolda ekani
tanqidiy tahlilni talab etadi. Bunday investitsiyalarning ulushi 30
foizga tushib qolgan”
82
.
Asosiy kapitalga investitsiyalarning mulkiy tuzilishi uning jami
hajmida davlat va nodavlat investitsiyalari ulushini ko‘rsatadi.
O‘zbekistonda jami investitsiyalarda nodavlat sektorining ulushi
1991-yildagi 24 %dan, 2000-yilda 34, 7%, 2002-yilda 59,2%, 2008-
yilda 79,8% va 2012-yilda 77,5% ga yetgan. 2016-yilda nodavlat
investitsiyalarda xususiy sektor 21,8% ni, xo‘jalik birlashmalari
36,4% ni, chet ellik qo‘yilmalari 21,3% ni tashkil qilgan.
Investitsiyalarning ishlab chiqarish tuzilishi ishlab chiqarish va
noishlab chiqarish maqsadidagi mablag‘lar ulushini aks ettiradi.
2016-yilda O‘zbekistonda jami investitsiyalarning 70 foizidan
82
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: «O‘zbekiston», 2017 14-yanvar. 27-bet.
378
ortig‘i ishlab chiqarish obyektlarini qurish va kengaytirishga
yo‘naltirilgan.
O‘zbekistonda so‘nggi besh yil mobaynida investitsiyalarning
yillik o‘sish sur’ati o‘rtacha 10% dan ortiqni tashkil etadi va bu
dunyodagi yuqori ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Mustaqillik
yillarida iqtisodiyotda o‘zlashtirilgan investitsiyalar hajmi 17
martadan ziyod oshdi.
Jami investitsiyalardagi alohida tarmoq va sohalar ulushi uning
tarmoq tuzilishini ko‘rsatadi.
Respublikamiz iqtisodiyotida sanoat tarmog‘ining jami inves-
titsiyalardagi ulushi barqaror yuqori bo‘lib, 2016-yilda 39,3% ga
yetgan 2000-yilga taqqoslaganda bu ulush 10%ga yaqin ortgan.
Investisiyalarning texnologik tuzilishi uning qurilish-montaj
ishlariga, uskuna, jihoz va inventarlarga, boshqa kapital ishlar va
xarajatlarga qo‘yilgan ulishini ifodalaydi.
Investisiyalarning asosiy kapitalning alohida turlari bo‘yicha
tuzilishi ham ajratiladi. Bu jami investitsiyalarda bino va inshootlar
qurilishiga, mashina, uskuna va inventarlar sotib olishga yo‘nal-
tirilgan kapital mablag‘larning salmog‘ini ko‘rsatadi.
Investisiyalarning takror ishlab chiqarish tuzilishi korxonalarni
texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya qilishga, ularni kengay-
tirishga, ya’ni qurilishlarga va ayrim obyektlarga yo‘naltirilgan
mablag‘lar ulushini aks ettiradi.
Asosiy kapitalga investitsiyalarning hududiy tuzilishi alohida
ma’muriy – hududiy bo‘linmalar (viloyat, shahar, tuman)ning
mazkur mablag‘lardagi salmog‘ini ko‘rsatadi. Hozirgi kunda
“mamlakatimiz hududlariga xorijiy investitsiyalarni jalb etish o‘ta
qoniqarsiz ahvolda qolmoqda”
83
. Shu bilan birga “Jalb qilingan
xorijiy investitsiyalar va kreditlardan samarali foydalanish” dolzarb
bo‘lib qolaveradi
84
.
Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil belgilab
beradi:
83
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: «O‘zbekiston», 2017 14-yanvar. 28-bet.
84
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi.
379
1) Tadbirkorlar investitsiyalarga sarflardan olish ko‘zda
tutilgan, kutilayotgan sof foyda normasi va 2) foiz stavkasi.
Investitsiyalarga qilinadigan sarflarning harakatlantiruvchi
motivi foyda hisoblanadi. Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini
qachonki, ular foyda keltiradigan bo‘lsa sotib oladi.
Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil foizning
real stavkasi hisoblanadi. Foiz stavkasi ‒ real asosiy kapitalni sotib
olish uchun zarur bo‘lgan band qilingan pul kapitali uchun to‘lash
zarur bo‘lgan pul miqdori hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda
normasi foiz stavkasidan ortiq bo‘lsa, investitsiyani amalga oshirish
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan sof
foyda normasidan ortiq bo‘lsa, investitsiyalash samarasiz hisob-
lanadi.
Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz
stavkasidan tashqari quyidagi omillar ham ta’sir ko‘rsatadi:
1. Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga
xizmat ko‘rsatish xarajatlari.
2. Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori.
3. Ishlab chiqarish tex-
nologiyasi.
4. Asosiy kapitallar-
ning mavjud hajmi.
5. Bozor konyunktura-
sidagi ro‘y berishi mumkin
bo‘lgan o‘zgarishlar.
Investitsion sarflar o‘z-
garuvchan bo‘lib, bu uni
belgilab beruvchi omillar
mavjudligi bilan izohlanadi.
Bular quyidagilar:
investitsion tovarlar (asosiy kapital)ning noaniq xizmat
muddatiga ega bo‘lishi;
innovatsiyalar, texnika va texnologiyalar sohasidagi ancha katta
kashfiyotlar doimiy paydo bo‘lib turmasligi;
iqtisodiyot siklli rivojlanish tamoyiliga ega bo‘lishi;
tadbirkorlar oladigan foyda doimiy barqaror emasligi;
380
ro‘y berishi mumkin bo‘lgan favqulodda holatlar (siyosiy
vaziyat, davlat iqtisodiy siyosatidagi o‘zgarishlar va h.k.).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
