O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Iste’mol va jamg‘arma darajasi, mlrd., so‘m 

     (shartli ma’lumotlar) 

19.1-jadval 

 

Yillar  Daromad 

darajasi 

(D) 

Iste’mol 

(I) 

Jamg‘ar-

ma (J) 

IO‘M JO‘M  IKM  JKM 

1-yil  1500 

1300 

200 

0,87  0,13  - 

- 

2-yil  1800 

1500 

300 

0,83  0,17  0,67 

0,33 

3-yil  2200 

1700 

500 

0,77  0,23  0,50 

0,50 

 

1 

2 

3 (1-2) 

4(2:1) 5(3:1) 6(2:1)  7 (3:1) 

 

Jadval ma’lumotlari, iste’mol va jamg‘arma chizmasidan xulosa 

chiqarib  aytish  mumkinki,  birinchidan,  aholi  daromadining  asosiy 

qismi  iste’molga  sarflanadi,  qolgan  qismi  jamg‘armaga  ajratiladi. 

Ikkinchidan,  iste’mol  ham,  jamg‘arish  ham  daromadlar  darajasiga 

bevosita bog‘liq bo‘ladi. 

---

370 

 

 

         

19.1-chizma. Shaxsiy daromad, iste’mol va jamg‘arma grafigi. 

 

2. Iste’mol va jamg‘armaning ko‘rsatkichlari hamda uning 

darajasini belgilovchi omillar 

 

 Iste’mol  va  jamg‘arma  bo‘yicha  bir  qator  ko‘rsatkichlar 

aniqlanadi. 

Aholi  daromadining  iste’molga  ketadigan  ulushi  iste’molga 

o‘rtacha moyillik deyiladi (IO‘M). 

Aholi  daromadining  jamg‘armaga  ketadigan  ulushi  esa  jam-

g‘armaga o‘rtacha moyillik (JO‘M) deyiladi. Ya’ni: 

 

IO‘M = 

'

iste mol

daromad

 x 100 va JO‘M= 

'

jamg arma

daromad

= 100 

 

Daromadning  iste’mol  qilinadigan  va  jamg‘armaga  ketadigan 

qismlari  daromad  har  qanday  darajasining  butun  miqdorini  qamrab 

oladi, ya’ni IO‘M+JO‘M=1,0 yoki 100% bo‘ladi.  

Daromad  o‘simining  iste’mol  qilinadigan  qismi  yoki  hissasi 

iste’molga keyingi moyillik deyiladi (IКM), yoki 

      

                          

iste’moldagi o‘zgarish 

 IКM = 

________________________________ 

---

371 

                          daromaddagi o‘zgarish 

Daromad har qanday o‘sishning jamg‘armaga ketadigan hissasi, 

jamg‘armaga keyingi moyillik deyiladi (JКM), ya’ni  

 

                     jamg‘armadagi o‘zgarish  

 JКM = 

_________________________________ 

                       iste’moldagi o‘zgarish  

 

Masalan,  agar  1500  mlrd.  so‘mni  tashkil  qiluvchi  soliqlar 

to‘langandan  keyingi  daromad  300  mlrd.  so‘mga  ko‘payib  1800 

mlrd.  so‘mga  yetsa  daromadning  shu  o‘sgan  qismining  2/3  qismi 

iste’mol  qilinadi  va  1/3  qismi  jamg‘armaga  ketadi.  Boshqacha 

aytganda,  IКM  -  0,666  ni,  JКM  esa  0,333  ni  tashkil  qiladi. 

Daromaddagi  har  qanday  o‘zgarish  uchun  IКM  va  JКM  yig‘indisi 

har  doim  1  ga  teng  bo‘lishi  zarur  yoki  IКM  +  JКM =  1.  Bizning 

misolda 0,666+0,333= 1,0 

Shaxsiy daromaddan tashqari iste’mol va jamg‘arma o‘rtasidagi 

o‘zaro bog‘liqlikka ta’sir ko‘rsatuvchi boshqa bir qator omillar ham 

mavjud bo‘ladi. Bu omillarning asosiylari quyidagilar: 

uy xo‘jaliklari jamg‘argan boylik darajasi; 

narxlar darajasi; 

narxlar, daromadlar va tovarlar taklifi o‘zgarishining kutilishi; 

iste’molchi qarzlari; 

soliq stavkalari o‘zgarishi.