O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

 

XXVII bob. AHOLI DAROMADLARI VA DAVLATNING 

IJTIMOIY SIYOSATI 

 

1.  Aholi  daromadlari  va  uning  tarkibi.  Aholi  turmush 

darajasi va uning ko‘rsatkichlari. 

2. Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash. 

3.  O‘zbekistonda  davlat  ijtimoiy  siyosatining  asosiy 

yo‘nalishlari. 

 

1. Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi 

va uning ko‘rsatkichlari 

 

Bozor  tizimi  iste’molni  ta’minlashning  eng  samarali  usullarini 

yaratib  ayni  vaqtda  aholi  daromadlarini  oshirib  borishga  keng  yo‘l 

ochib beradi.  

Aholi daromadlari deyilganda, ularning ma’lum vaqt davomida 

(masalan, bir yilda) pul va natural shaklda olgan barcha daromadlari 

miqdori tushuniladi. 

Aholi  iste’mol  darajasi  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  ularning  daromadlari 

darajasiga  bog‘liq  bo‘ladiki,  bu  uning  aholi  turmush  darajasidagi 

rolini belgilab beradi. 

Aholi  pul  daromadlari  ish  haqi,  tadbirkorlik  faoliyatidan 

olinadigan  daromad,  nafaqa,  pensiya,  stipendiya  shaklidagi  barcha 

pul  tushumlarini,  mulkdan  foiz,  dividend,  renta  shaklda  olinadigan 

daromadlarni, qimmatli qog‘ozlar, ko‘chmas mulk, qishloq xo‘jalik 

mahsulotlari,  hunarmandchilik  buyumlarini  sotishdan  va  har  xil 

xizmatlar ko‘rsatishdan olinadigan pul mablag‘lardan iborat bo‘ladi. 

Natural  daromad  mehnat  haqi  hisobiga  olinadigan  va  uy 

xo‘jaliklarining  o‘z  iste’mollari  uchun  ishlab  chiqargan  mahsu-

lotlardan iborat bo‘ladi. 

---

565 

Jamiyat 

a’zolari 

daromadlari 

darajasi 

ular 

turmush 

farovonligining 

muhim 

ko‘rsatkichi 

hisoblanib,  shu  bilan  birga 

alohida 

shaxslarning 

dam 

olishi,  bilim  olishi,  sog‘ligini 

saqlashi,  eng  zarur  ehtiyoj-

larini 

qondirish 

imko-

niyatlarini  belgilab  beradi. 

Aholi  daromadlari  darajasiga 

bevosita  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillar  orasida  ish  haqidan  tashqari 

chakana  narx  dinamikasi,  iste’mol  bozorini  tovarlar  bilan  to‘yin-

ganlik darajasi kabilar muhim o‘rin tutadi. 

Aholi  daromadlari  darajasiga  baho  berish  uchun  nominal, 

ixtiyorida bo‘lgan va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi. 

Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt davomida pul 

shaklida olingan daromad hisoblanadi.  

Ixtiyorida  bo‘lgan  daromad  –  shaxsiy  iste’mol  va  jamg‘arma 

maqsadlarida  foydalanish  mumkin  bo‘lgan  daromad.  Bu  daromad 

nominal  daromaddan  soliqlar  va  majburiy  to‘lovlar  miqdoriga  kam 

bo‘ladi. 

Real  daromad  –  narx  darajasi  o‘zgarishini  hisobga  olib, 

aholining ixtiyorida bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan 

tovar va xizmatlar miqdorini ko‘rsatadi. 

Aholining  nominal  pul  daromadlari  turli  manbalar  hisobiga 

shakllanadi va ularni quyidagicha umumlashtirish mumkin: 

a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad; 

b) davlat  yordam  dasturlari  bo‘yicha  to‘lov  va  imtiyozlar 

shaklidagi pul tushumlari; 

d) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari. 

Respublikamizda  mehnatni  rag‘batlantirish  maqsadida  ish 

haqini  oshirish  natijasida  aholi  daromadlari  muttasil  o‘sib 

bormoqda.  Jumladan,  2016-yilda  aholi  umumiy  daromadlari  12 

foizga o‘sgan. 2000-yil bilan taqqoslaganda, real daromad aholi jon 

boshiga 8,6 barobar ko‘paydi

133

. 

                                                           

133

 

O‘zbekistonda ijtimoiy rivojlanish va turmush darajasi. T.2016 54-bet. 

---

566 

Aholining  yollanib  ishlovchi  qismi  oladigan  daromadlarning 

asosiy  turi  ish  haqi  istiqbolda  ham  pul  daromadlari  umumiy 

hajmining shakllanishida o‘zining yetakchi rolini saqlab qoladi.