O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

O‘zbekistonda umumiy ishlab chiqarish hajmida oraliq iste’mol 

va yalpi qo‘shilgan qiymat nisbati 

(2016y.foizda) 

17.1-jadval 

 

 

Ishlab 

chiqa-

rish 

hajmi 

Oraliq 

iste’mol 

Yalpi 

qo‘shilgan 

qiymat 

Yalpi  ichki  mahsulot,  bozor 

narxlarida  

100,0 

42,9 

57,1 

Ishlab  chiqarish,  asosiy  narx-

larda  

100,0 

45,2 

54,8 

Shu jumladan: 

Tovarlar ishlab chiqarish  

100,0 

51,4 

48,6 

Xizmatlar ishlab chiqarish 

100,0 

36,8 

63,2 

Mahsulotlarga sof soliqlar 

100,0 

- 

100,0 

 

YaIM (YaMM) – moddiy xarajatlar yillik summasi = SMM 

Shunday  qilib,  SMM  amortizatsiya  ajratmasi  summasiga 

kamaytirilgan YaMM sifatida chiqadi. 

SMM  qiymatiga  egri  soliqlar  summasi  kiradi.  Egri  soliqlar 

narxga ustama xarajat hisoblanadi. Bunday soliqlar yuki iste’molchi 

zimmasiga  tushadi  va  uning  hisobiga  o‘zlarining  daromadining  bir 

qismini  sarflaydi.  SMMdan  egri  soliqlar  chiqarib  tashlansa  milliy 

daromad (MD) ko‘rsatkichi hosil bo‘ladi. 

---

328 

Milliy  daromad  –  bu  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish 

sohalaridagi  barcha  ishtirokchilar  o‘zlashtirgan  omilli  daromadlari 

summasidir. 

SMM – biznesga egri soliq= milliy daromad (MD). 

Amaliyotda ishlab chiqarilgan va foydalanilgan MD farqlanadi. 

Ishlab chiqarilgan  MD – bu yangidan yaratilgan tovar va xizmatlar 

qiymatining butun hajmi. Foydalanilgan MD – bu ishlab chiqarilgan 

MDdan  yo‘qotishlar  (tabiiy  ofatlar,  saqlashdagi  yo‘qotishlar  va  h. 

k.) va tashqi savdo qoldig‘i chiqarib tashlangan miqdorga teng. 

Milliy 

daromadni, 

omilli  daromadlar  barcha 

turlarini 

(amortizatsiya 

ajratmasi  va  biznesda  egri 

soliqlardan 

tashqari) 

qo‘shib  chiqish  yo‘li  bilan 

ham aniqlash mumkin. 

Shaxsiy 

dapromad 

ko‘rsatkichini  topish  uchun 

milliy 

daromaddan 

uy 

xo‘jaliklari  qo‘liga  kelib  tushmaydigan  daromadlar  chiqarib 

tashlanib,  joriy  mehnat  faoliyatining  natijasi  hisoblanmagan 

daromadlar unga qo‘shiladi. 

Milliy  daromad  -  ijtimoiy  sug‘urta  ajratmasi  -  korxona 

foydasiga  soliqlar  -  korxonaning  taqsimlanmaydigan  foydasi –  sof 

foizlar  (davlatning  transfert  to‘lovlari)  +  foizlar  shaklida  olingan 

daromad + davlat qarzlari bo‘yicha foiz = shaxsiy daromad. 

Shaxsiy  daromaddan  daromad  soliqlari  to‘langandan  keyin,  uy 

xo‘jaliklarining to‘liq tasarrufida qoladigan daromad shakllanadi. 

Soliqlar  to‘langandan  keyingi  daromad  shaxsiy  daromaddan 

uning  hisobidan  to‘lanadigan  soliqlar  miqdorini  chiqarib  tashlash 

yo‘li bilan hisoblanadi. 

Shaxsiy daromad ‒ shu daromad hisobidan to‘lanadigan soliqlar 

–  majburiy  to‘lovlar  =  soliqlar  to‘langandan  keyingi  ixtiyoridagi 

shaxsiy daromad. 

Soliqlar  to‘langandan  keyingi  daromad  uy  xo‘jaliklari  piro-

vardida ega bo‘ladigan daromad hisoblanib, ular bu daromadlarning 

---

329 

bir qismini iste’mol uchun sarflaydi va boshqa qismini jamg‘armaga 

yo‘naltiradi. 

Ixtiyorida  qoladigan  daromad  =  iste’mol  sarflari  +  jamg‘arma 

miqdori. 

Narxlarning  o‘rtacha  darajasi  tovarlar  ancha  keng  turlari 

narxlarining  o‘rtacha  darajasini  narx  indeksi  yordamida  hisoblash 

orqali  aniqlanadi.  Narx  indeksi  tovar  va  xizmatlarning  ikki 

davridagi  narxlari  nisbati  sifatida  aniqlanadi.  Makroiqtisodiyot 

darajasida narxlarning ancha umumlashgan indeksi YaIM deflyatori 

hisoblanadi. 

Milliy  sarf-xarajatlar  ‒  bu  pirovard  tovar  va  xizmatlarni 

yaratish,  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  (investitsiyalash)  va 

iste’mol uchun zaruriy sarf-xarajatlarning barcha turlaridir. 

Asosiy 

makroiqtisodiy 

ko‘rsatkichlar 

o‘rtasidagi  o‘zaro 

bog‘liqlikni quyidagi ko‘rinishda tasvirlash mumkin: 

17.2-jadval 

Yalpi milliy mahsulot 

Sof eksport 

Yalpi ichki mahsulot 

Amortizatsiya 

Sof milliy 

mahsulot 

Egri soliqlar 

Milliy daromad 

 

Jahon  amaliyotida  iqtisodiy  tahlilda  yalpi  milliy  daromad 

(YaMD)  ko‘rsatkichidan  ham  foydalaniladi.  YaMD  ko‘rsatkichi 

YaIMga mamlakat fuqarolarining chet ellardan olgan daromadlarini 

qo‘shib, chet elliklarning mamlakatdan chiqarib ketgan daromadlari 

hajmini ayirib tashlash orqali aniqlanadi yoki YaMD 



 YaIM 



 chet 

ellardan  olingan  va  tashqariga  chiqarilgan  birlamchi  daromadlar 

saldosi (pul o‘tkazmalar bo‘yicha sof qoldiq) 

Bunday  birlamchi  daromadlarga  odatda  mehnat  haqi,  mulkdan 

dividend shaklida olinadigan daromad kabilar kiradi.