O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

 

 

13.11-chizma. Iste’molchining optimal tanlovi

73

. 

 

13.11-chizmada uchta farqsizlik egri chizig‘i ifodalangan bo‘lib, 

ular iste’molchiga turli darajadagi qoniqish beradi: I3 – eng yuqori 

darajadagi qoniqish; I2 – o‘rtacha qoniqish; I1 – eng kam qoniqish. 

Har  bir  egri  chiziqda  iste’molchi  tanlovini  ifodalovchi  bittadan 

nuqta joylashgan: I1 da – C; I2 da – D; I3 da – F nuqtalar. S va D 

nuqtalar  bir  xil  budjet  chizig‘ida  joylashganligi  uchun  ikkala 

kombinatsiyaga  ham  bir  xil  budjet  sarflanadi.  Iste’molchining  S 

nuqtani  tanlashi  oqilona  emas,  chunki  D  nuqta  unga  nisbatan 

ko‘proq  ehtiyojni  qondiradi;  F  nuqta  eng  ko‘p  ehtiyojni  qondirishi 

mumkin,  biroq  u  budjet  imkoniyatidan  tashqariga  chiqish 

hisoblanadi.  

D  nuqtada  iste’molchi  ehtiyojlarining  qondirilishi  maksimum-

lashadi, chunki bu nuqta ehtiyojlarning yuqori darajada qondirilishini 

ta’minlovchi tovar va xizmatlar to‘plami eng ko‘p qoniqish beruvchi 

farqsizlik  egri  chizig‘ining  budjet  chizig‘i  bilan  kesishgan  joyida 

yotadi.  D  nuqta  ayni  paytda  budjet  chizig‘ining  va  farqsizlik  egri 

chizig‘i joylashishining bir xil darajasini ko‘rsatadi. D nuqtada budjet 

A va B tovarlar narxlari nisbatiga teng, farqsizlik egri chizig‘ida esa 

A va B tovarlar so‘nggi qo‘shilgan nafliliklari nisbatiga teng. Bundan 

kelib chiqib quyidagi formulani keltirishimiz mumkin

74

: 

                                                           

73

 Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth 

edition, McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375 bet. 

74

 Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth 

edition, McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375 p. 

---

266 

 

 

---

267 

 

y

x

P

Px

MUy

MU



 

  yoki  

y

y

x

x

P

MU

P

MU



 

Suv va brilliant paradoksi 

 A.Smit  o‘z  davrida  ayrim  real  hayotimizdagi  jumboqlarni 

yecha  olmagan.  Xususan  bizning  yashashimiz  uchun  muhim, 

demakki, nafliligi juda baland bo‘lgan narsalarning narxi ancha past, 

aksincha,  biz  uchun  unchalik  muhim  bo‘lmagan,  nafliligi  kam 

bo‘lgan  narsalarning  narxi  esa  baland,  bo‘lishini  tushuntirib  bera 

olmagan.  Masalan,  suvning  nafliligi  juda  baland,  ammo  narxi  past, 

brilliantning  narxi  juda  baland,  lekin  nafliligi  juda  past.  Bu 

paradoksning  yechimi  shundaki,  suv  taklifi  unga  bo‘lgan  talabga 

nisbatan ancha ko‘p, shuning uchun narxi past. Brilliantlarni ishlab 

chiqarish qiyin bo‘lganligi sababli uning taklifi unga bo‘lgan talabga 

nisbatan  kam.  Shuning  uchun  uning  narxi  baland.  Suvning  oxirgi 

birligining sunggi qo‘shilgan nafliligi juda ham past. Brilliantlarniki 

esa  baland.  Ammo  bu  uning  umumiy  nafliliklari  ham  shu  nisbatda 

bo‘ladi  degani  emas.  Aslida,  suvning  umumiy  nafliligi  biz  uchun 

juda  ham  baland,  faqatgina  uni  ko‘p  miqdorda  iste’mol  qilganimiz 

uchungina uning so‘nggi qo‘shilgan nafliligi brilliantnikidan pastga 

tushib ketadi. Brilliantning narxi baland bo‘lganligi sababli uni kam 

iste’mol qilamiz va shuning uchun uning umumiy nafliligi kam

75

. 

 

(

)

(

)

(

)

(

)

suv past

brilliant baland

suv past

brilliant baland

MU

MU

P

P



 

 

Bu suv va brilliant paradoksi deyiladi.