O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Nazorat savollari: 

1. Jarrohlik usullari qanday? 

2. Operatsiyalarni tasniflash. 

3. Rejali operatsiya nima? 

4. Shoshilinch operatsiya nima? 

5. Diagnostik operatsiya nima? 

4.10. Hirurgik bemorlarni kuzatish va davolashdagi muolajalar. 

Bemorlarga sudna, siydikdon tutish va ularni tozalash 

Shifokor  tomonidan  tayinlangan  tibbiy  muolajalarni  amalga  oshirish 

paramedikal  xodimlarning  mas'uliyatidir.  Bolalarning  jarrohlik  shifoxonasida, 

dori-darmonlar  va  jismoniy  vositalar  bilan  davolashdan  tashqari,  jarohatlar  va 

travmatik shikastlanish joylari uchun g'amxo'rlik muhimdir.      

Jarrohlik  bolimlarida  ishlaydigan  tibbiyot  xodimlari  turli  xildagi 

boglamlarni  qo'llash  texnikasini  yaxshi  bilishlari  kerak.  Boglam  turlarini 

o'rganish, ularni qo'llash usullari va ular qo'llanadigan maqsadlarni o'rganadigan 

tibbiyot bo'limi desmurgiya deb ataladi. Vazifasiga qarab, jarohatni qurishdan va 

mexanik  tirnash  xususiyati  bilan  himoya  qiladigan  himoya  boglamlarni 

ajratiladi; bosib turuvchi - tananing har qanday qismiga qattiq bosim hosil qilish 

(qon  ketishni  to'xtatish  uchun  tez-tez  ishlatiladi);  xarakatni  chegaralovchi  - 

tananing  zararlangan  qismiga  harakatsizlikni  ta'minlaydigan  boglamlar; 

tanasining  biron bir qismini doimiy  ravishda  cho'zish orqali kengaygan bintlar; 

oklyzion  boglamlar  tana  bo'shlig'ini  yopishda  boglamlarga  ajratiladi.  Boglam 

turlariga turiga qarab yumshoq va qattiq b‘oladi. Yumshoq, gazli mato, elastik, 

---

364 

 

tursimon  bintlari,  paxta  matolari  bilan  bog'langan  bintlarni  o'z  ichiga  oladi. 

Qattiq boglamlar gips, maxsus plastmassalar, shinalar va boshqalarni ishlatadi. 

Ko'pincha  tozalovchi  hukna  ishlatiladi.  Tozalovchi  hukna  qabziyatlarda 

va  jarrohlik,  radiologik  ko'rikdan,  rektoromanoskopiyadan  oldin  qullaniladi. 

Huknadan  maqsad  anus  orqali  yo‘gon  ichakka  suv  yborish  bilan  ichak 

b‘oshligini  tozalash  va  ichak  devor  xarakatini  rag'batlantirishdan  iborat. 

Ishlatiladigan  suyuqlikning  harorati  va  hajmi  juda  muhim.  Ushbu  muolaja,  har 

qanday  boshqa  muolaja  kabi,  muayyan  mahorat  talab  qiladi.  Bolaga  huknadan 

oldin qovugini bo‘shatish so‘raladi va yon tomonga etqizilib oyoqlari bukilgan 

holatda tana ostiga kleyonka yozilgan holda bo‘ladi. Muolajani bajarishda rezina 

qo'lqoplar  va  uzun  fartuk  taqiladi.  Malum  miqdorda  suv  bilan  to'lgan  krujka 

kushetkadan taxminan 1 m yuqorida balandlikda osilgan bo'ladi (krujka tubidagi 

aylana  teshik  orqali  rezina  naycha  kirgiziladi  va  rezina  yoki  plastmassa  uchi 

ishlatiladi). Uchi qalin vazelin moyi yoki boshqa yog surilib to‘gri ichakka 4 - 5 

sm  chuqurlikda  kiritiladi.  Uchlikni  erkin  va  sekin  kiritish  kerak.  Keyin 

suyuqlikning oqimi ochiladi va uning zichligi sozlanadi. Yaxshi hukna bo‘lishi 

uchun  suv  kamida  15-20  daqiqadan  so‘ng  hojatga  o‘tirgizish  maqsadga 

muvofiqdir.  Bu  muolajada  axlatni  teksirish,  begona  moddalar  borligi  (qon, 

shilliq  va  hokazo)  qayd  qilish  va  har  qanday  holatda  ham  hamshiralar  va 

ayniqsa, bemorlar ma'lumotiga tayanish lozim emas. Bolaning yoshini inobatga 

oling.  Misol  uchun,  bir  yoshgacha  bo'lgan  bola  uchun  200  ml  etarli  suv  hajmi 

bo'lardi, lekin  maktabgacha  yoshdagi bir  bola uchun  bu  miqdor  etarli  emas, va 

klizma  kerakli  ta'sirga  ega bo‘lmaydi.  Shuning  uchun, siz doimo shifokoringiz 

bilan  bemorni  qanday  miqdorda  suyuqlikka  sarflashingiz  kerakligini 

tekshirishingiz kerak. 

Bolalarni  davolashda  fizik  usullar.  Inson  terisi  ko'p  miqdorda  qon  va 

limfa tomirlari, shuningdek nervlar bilan ta'minlanadi. Shuning uchun teri ustida 

turli  yo'llar  bilan  harakat  qilish  uchun  ba'zi  to'qimalar  va  organlarga  muayyan 

---

365 

 

refleks ta'sirga ega bo'lishingiz mumkin. Bu holat mahalliy jismoniy ta'sirlarni - 

issiqlik, sovuq va hokazolarni qo'llashga asoslangan.  

Xantal  teridagi  qon  tomirlarni  kengaytirish  yo‘li  bilan  terini  juda  sust 

qitiglaydi. 

Xantal  operatsiyadan  keyingi  davrda  o'pka  kasalliklari  plevrit, 

pnevmoniya,  bronxit  bilan  asoratlarni  oldini  olish  uchun  buyuriladi.  Xantal 

foydalanish  mumkin  bo'lmagan  holatlar  bu  terida  (toshmalar  va  boshqa 

yiringdonlar,  toshmalar)  mahalliy  o'zgarishlar  mavjud  bo‘lganda.  Terining 

maxsus  tayyorgarligi  odatda  talab  qilinmaydi,  u  quruq  va  toza  bo'lishi  kerak. 

Xantal  plasterlari  iliq  suvda  namlanadi  va  shifokor  tomonidan  ko'rsatiladigan 

terining  yoki  terining  boshqa  joylariga  ishlaydigan  joyga  qo'llaydi.  Xantal 

ustidan  kompres  qog'oz  va  ikki  yoki  to'rt  marta  o‘ralgan  plenka  bilan  xantal 

mustahkamlanadi.  5-6  daqiqa  davomida  xantalni  ushlab  turiladi,  keyin  ularni 

olib  tashlang,  yumshoq  terini  iliq  suv  bilan  tozalanadi  va  vazelin  yog'i  bilan 

yog'lanadi.  

Isitgich  teri  qon  tomirlarini  kengaytiradi  va  terida  qon  aylanishini 

yahshilash xisobiga teridan so‘lish jarayonlarini yaxshlaydi, mushak spazmlarıni 

bartaraf etish ta'siri bilan og'riq intensivligi kamayadi. 

Isitgichni issiq suv bilan 1/2 qismi to‘ldiriladi, siq suv bilan isitish, havo 

chiqarib  olinadi  va  mantiya  bilan  yopiladi.  Hech  qachon  isitgichni  tanaga 

to'g'ridan-to'g'ri qo'yilmaydi, u mato yoki sochiq bilan o'ralgan bo'lishi kerak va 

ichki  kiyimning  ustiga  qo'yilishi  kerak.  Avvalo,  isitgich  butunligini  tekshirish 

kerak,  aks  holda  teri  ho'l  bo‘lishi  yoki  kuyishi  mumkin.  Issiq  suvli  shishaning 

tanasiga  o'rnatilgani  uchun  doimo  uning  holati  va  haroratiga  e'tibor  berish 

kerak.          

Sovuq  jarrohlikda  issiqlik  q‘ollanilgan  kabi  keng  ishlatiladi.  Shu 

maqsadda,  keng  qopchani  markazda  keng  qopqogi  bilan  rezina  idishdan 

foydalaniladi,  unda  muz  yoki  qorning  kichik  bulaklari  erkin  kiradi.  Sovuq 

q‘oyish issiqqa teskari xolda vazokonstrüksiyon tasir bilan tegishli hududga qon 

---

366 

 

ta'minotini  kamaytirish,  yallig'lanishni  cheklash,  og'riq  kamaytirish  qon 

to'xtatish  asab  negativ  ta'sirchanlikni  kamaytiradi.  Issiq  suv  idishi  kabi  muzli 

idish choyshab ustiga q‘oyiladi. 

Kompress  isituvchi  va  sovutuvchi  bo‘ladi.  Issiq  suv  shishasi  yoki  muz 

b‘olaqi kabi bir xil mahalliy va refleksli harakatga ega va xuddi shu ko'rsatmalar 

uchun  belgilanadi.  Kompress  toza,  quruq  teriga  qo'llaniladi.  Isitish  uchun 

foydalanish, suv yoki natriy hidrokarbonat, Rivanol 3% eritmasi, suv (yarimspirt 

kompress) va boshqalar bilan 70° spirtl aralashtirib ishlatiladi. 4 qavatli yig'ilgan 

doka  bir  parchasi  suyuqlik  bilan  namlanib  (taxminan  37  °  C),  keyin  o'rta 

darajada siqilib, muloyimlik bilan yoyilib teriga solinadi. Qog'oz yoki polietilen 

bilan  kengroq  varaq    ustiga  joylashtirilib  bint  bilan  siqilmay  boglanadi. 

Kompresni  bir  yoki  bir  necha  soatgacha  ushlab  turiladi.  Kompresni  olib 

tashlangandan so'ng terini spirtli eritma bilan artiladi.     

Terapevtik  vannalar  mahalliy  va  umumiy  bo‘ladi.  Shifokor  vannani 

tayinlaganida  hamshiraga  haroratni,  davomiyligini,  vannaning  tarkibini  (har 

qanday  eritmmlarni  qo'shish,  konsentratsiyasi  va  boshqalarni),  jarayonning 

davomiyligini  aniqlab  berishi  kerak.  Bunday  vannalar  qo'l  va  oyoqlarda 

jarohatlarda  va  toza  operatsiyalarini  tayyorlash  uchun  q‘ollaniladi.  Qo'l  yoki 

oyoq vannalari uchun maxsus idishlar yoki chelaklardan foydalaniladi. Mahalliy 

vannalarna  davolash  xonasida,  kiyinish  xonasida,  hammomda  va  hatto  xonada 

amalga  oshirish  mumkin.  Ishlatishdan  oldin  idishlarni  yuvish  va  dezinfektsiya 

qilish kerak. Vannadagi suv harorati suv termometrida aniqlanishi kerak. Bunda 

teri  katta  yuzasi  botırılan  taqdirda  qon  va  limfa  tomirlari,  asab  tizimiga  ta'sir 

maydonini kengaytirishga erishiladi. Mahalliy ta'sirga qo'shimcha ravishda issiq 

vannalar tinchlantiruvchi ta'sirga ega bo'lib, sokin uyquni targ'ib qiladi. Shuning 

uchun  shifobaxsh  maqsadlar  bilan  umumiy  vannalar  keng  qo'llaniladi.  Ular, 

ayniqsa,  ichak  oqmalarida,  siydik  va  axlat  tasirida  teridagi  dermatidlarda 

islatiladi.  Bunday  hollarda  kaliy  permanganat  (quyuq  pushti  eritma)  qo'shilgan 

oddiy vannalar kuniga bir necha marta amalga oshiriladi. 

---

367