O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

O‘rtacha ta’mirlash – texnik mazmuni, murakkabligi, bajariladigan ish hajmi va davriyligiga ko‘ra, kapital ta’mirlashdan farq qiladi hamda sarflanuvchi mablag’, vaqt va kuchni nisbatan kamroq talab qiladi. Bu jarayon korxonaning o‘zida amalga oshiriladi.
Joriy ta’mirlashda, asosan, asbob-uskunalar tozalanadi, moylanadi, tekshiriladi, mayda kamchiqliklari bartaraf qilinadi, ya’ni uskunalarning foydalanishga doimiy tayyorligi ta’minlanadi.


4.3. Asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanishni ko‘rsatkichlari
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning ikki guruhi mavjud:
Birinchi guruh – umumlashtiruvchi va qiymat ko‘rsatkichlari bo‘lib, ular asosiy fondlarning turli guruhlarini dinamika va statikada baholash, tahlilqilish, zaxiralarni aniqlash va bashorat qilish imkonini beradi. Bunday ko‘rsatkichlarga fond sig’imi, fond qaytimi, fond rentabelligi va boshqalar kiradi.
Ikkinchi guruh- xususiy va natural ko‘rsatkichlar bo‘lib, ko‘proq, asosiy ishlab chiqarish fondlarining faol qismi- ishchilar, mashina va asbob-uskunalardan foydalanish bilan bog’liq.
Ko‘rsatkichlarning bu guruhi tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar) dan ekstensiv foydalanish koeffitsienti, ulardan vaqt bo‘yicha foydalanish darajasi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar) dan intensive foydalanish koeffitsienti, ulardan quvvat bo‘yicha foydalanish darajasi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlaridan integral foydalanish koeffitsienti, barcha ekstensiv va intensive omillardan birgalikda foydalanish.
  

Ekstensiv koeffitsient – dastgohlarning bir davr ichida (oy, yil) haqiqiy ishlagan vaqtini rejalashtirilgan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi.
 ,
buyerda
t_haq- haqiqiyfoydalanilganvaqt; soat
t_rej- rejagaasosanfoydalanishmuddati; soat
Asbob-uskunalarning ekstensiv ko‘rsatkichini yaxshilash uchun ularning smenali koeffitsientini oshirish, smenalar orasida bekor turib qolishlarga barham berish, dastgohlarni ta’mirlash vaqtini qisqartirish, mehnat intizomini mustahkamlash va boshqa tadbirlarni amalga oshirish zarur.
Uskunаlаrning smеnаlik kоeffitsiеnti – sutkа dаvоmidа mаshinа-smеnаlаrning o‘rnаtilgаn uskunаlаr umumiy sоni yoki ishchi o‘rinlаrigа nisbаtidir.U quyidаgichа аniqlаnаdi:
,
bu yerda
MS – sutka davomida haqiqiy ishlagan mashina-smenalar yig’indisi;
A _u.s – o‘rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni.
Uskunalarning smenalilik koeffitsientini aniqlashning yana bir yo‘li bo‘lib, unga ko‘ra korxonalarning bir emas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda uskunalarning barchasidan ham to‘liq foydalanilmasligi ko‘zda tutiladi. Masalan: sexda 300 donauskunao‘rnatilganbo‘lib, birinchismenada 270 tasi, ikkinchismenadaesa 220 tasiishlagan. Uskunalarningsmenalikoeffitsienti 1,63 (270+220) /(300) nitashkilqiladi.