O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti

Tibbiy rasmiyatchiliklar 
O„zbekistondagi  bojxona  qoidalari.  Xorijiy  valyuta  olib  kirish  va  olib 
chiqish  cheklanmagan,  deklaratsiya  shartnomasida  2000  AQSH  $  dan  ortiq 
miqdorda xorijiy valyutani olib chiqishga mamlakatga muvofiq miqdorda pul olib 
kirilganini  tasdiqlovchi  bojxona  deklaratsiyasi  bo‗lsa,  ruxsat  beriladi.  Milliy 
valyutani  naqd  ko‗rinishida  olib  chiqish  va  olib  kirish    272000  sum  qilib 
cheklangan (274 AQSH $ atrofida).  
Yirik  miqdordagi  milliy  valyutani olib  kirish va  olib  chiqish  Markaziy  bank 
ruxsati  bilan  mumkin  (ko‗plab  nazorat  punktlarida  olib  chiqiladigan  pullar 
tekshiruvi amalga oshirilmaydi). 16 yoshdan katta shaxslarga 1000 tagacha sigaret 
yoki 1000 gr. tamaki mahsulotlari; 1,5 litrgacha alkogol ichimliklar va 2 litrgacha 
vino; shaxsan foydalanish uchun ma‘lum miqdorda pardoz vositalari, shuningdek, 
umumiy  miqdori    10.000  $  dan  ko‗p  bo‗lmagan  shaxsan  foydalanish  uchun 
mahsulotlar bojsiz olib kirishga ruxsat berilgan.  
Giyohvand  moddalar  va  kuchli  ta‘sir  qiluvchi  dori-darmon  (ularni  qo‗llash 
zaruratini tasdiqlovchi resepsiz), qurol va o‗q-dori, O‗zbekiston davlat siyosati va 
islom aqidalariga qarshi yo‗naltirilgan foto sur‘atlar, bosma va videomaterillarni, 
hayvonlarni (ularni olib kirish uchun maxsus ruxsat zarur), meva va sabzavotlarni 
olib  kirish  ta‘qiqlangan.  Barcha  qimmatbaho  buyumlar  (taqinchoklar,  foto  va 
video  kameralar,  kompyuterlar  va  hakozo)  bojxona  deklaratsiyasida  qayd  etilgan 
bo‗lishi shart.  

---

350 
 
Qimmatbaho  materiallar  va  toshlar,  muyna,  qurol  va  o‗q-dori,  badiiy  va 
tarixiy  qimmatga  ega  buyumlar  (bunga  tayyorlanganiga  100  yildan  ko‗proq 
bo‗lgan  har  qanday  buyum  kiradi)  ni  olib  chiqish  uchun  davlat  Madaniyat 
Vazirligining maxsus ruxsati zarurdir.  
Davlat  idoralari  va  ba‘zi  jamoat  tashkilotlari  turizm  siyosatiga,  boshqaruvni 
loyihalashga va o‘qitish tizimga tegishlidir. Misol uchun,  safar rasmiyatchiliklari 
immigratsiya,  chegara  xavfsizligi  va  bojxona  idoralaridagi  bo‘limlar  va 
konsultatlari tomonidan boshqariladi.
56
 Sayohat vositachilari va mehmonxonalarga 
kabi  katta  turizm  tadbirkorchiligini  boshqaruvchi,  litsenziyalovchi  va  tartibga 
solish  uchun  javobga  bo‘lgan  bo‘limlar  mavjud.  Bundan  tashqari,  turli  xil 
maktablarda  kasb  training  guruhlarini  tashkil  qilish  va  yaratish  davlat  tomonidan 
beriladigan  yordamga  bog‘liq  hisoblanadi.  Umumiy  qilib  aytganda,  kelajakdagi 
turizm  sohasini  rivojlantirishni  muvofiqlashtirish  va  rejalashtirish  ko‘pchilik 
bo‘limlarni va sdohalarni birlashgan xatti-harakatlarini talab qiladi.  
Quyidagilar  turizm  sohasiga  tegishli  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  bo‘limlar  va 
jamoat turizm tashkilotlari.  
Milliy Turizm Tashkiloti (Misol: Tourism Canada)  
Viloyat  turizm  Tashkiloti  (turli  xil  viloyatlar:  Misol  uchun,  Tourism  New 
South Wales, Australia)  
Mahalliy Turizm tashkilotlari (Misol uchun: Gong Kong Turizm idorasi)  
Savdo-sotiq  idoralari  (Misol  uchun:  Savdo  sotiq  va  iqtisodni  rivojlantirish 
byurasi)  
Siyosat tashkilotlari (Turizm Kommissiyasi misol uchun)  
Dengiz tashkilotlari (Misol uchun: Marine Department)  
Immigratsiya departmenti (Misol uchun: Immigigratsiya departamentsi)  
Boshxona boshqarmasi (Misol uchun: Gong Kong Bojxonasi va  
Yo‘lovchi tashish boshqarmasi  
Loyihalashtirish boshqarmasi  
Tabiatni muhofaza qilish boshqarmasi  
                                                 
56
 Wan Chai. Introduction to Management Hospitality. Clayron W.Barrows and anothets. USA, 2012. 

---

351 
 
Havo yo‘llar boshqarmasi  
Qishloq xo‘jaligi boshqarmasi  
Sog‘liq boshqarmalari.  
Turizm  sohasi  ichiga  kiruvchi  davlat  boshqarmalarni  kundalik  ishlari  ularni 
safar  rasmiyatchiliklariga  tegishli  bo‘lgan  sayohatchilarga    vizani  formasidan 
immigratsiya qilguncha bo‘lgan xizmatli yaratib berish. Quyidagilar turli xil davlat 
boshqarmalarini  ishtirokini  talab  qiladigan  safar  rasmiyatchilikini  ba‘zi  umumiy 
misollari hisoblanadi.  
Misol 1: Pasports  
Eng  muhim  safar  uchun  kerakli  hujjat  bu  pasportdir.  Bu  rasmiy  hujjat 
hisoblanib,  buning  yordamida  turiztning  fuqaroligi  aniqlanadi.  Pasport  mustaqil 
davlat  tomonidan  beriladi,  passport  egasining  fuqaroligini  va  bir  necha  asosiy 
shaxsiy  ma‘lumotlarini  ya‘ni  tug‘ilgan  kuni,  jinsi,  tegishli  va  favqulodda  aloqa 
ma‘lumotlarini  tasdiqlaydi.  Pasport  egasining  rasmi  asosiy  varaqda  hujjatning 
haqiqiy  ekanligini  isbotlovchi  shtamp  va  pechat  bilan  joylashgan  bo‘ladi. 
Pasportning berilgan vaqti va foydalanish muddati shuningdek ko‘rsatilib o‘tiladi. 
Pastport egasi har 10 yilda pasportini yangiliash kerak bo‘ladi.  
Har  bir  pasportda  blanka  varaqlari  bo‘ladi,  bu  boshqa  davlatlarning 
elchixonalari ularning visalari uchun shtamp qo‘yishiga ruhsat baradi, shuningdek 
mehmon  davlatga  kirish  va  chiqib  ketish  shtamplari  bosish  uchun  chegara 
idoralariga  imkoniyat  beraadi.  Millat  xavfisizligini  ta‘minlash  sababli,  hamma 
pasportlar qalbakilashtirishni oldini olish maqsadida juda ehtiyotkorlik bilan ishlab 
chiqiladi va bosma qilinadi.   
Pasport har bir odamnig shaxsini aniqlash uchun davlat tomonidan beriladigan 
rasmiy  hujjat  hisoblanadi va  bu  odatda  har  besh va  o‘n  yildan  beriladi.  Umumiy 
qilib aytgan, quyidagi ma‘lumotlar bu hujjatda ko‘rsatilib o‘tiladi.  
Pasport eganing ismi  
Pasport egasining rasmi  
Shaxsiy ma‘lumotlar (millati, tug‘ilgan sanasi)  
Berilgan vaqti  

---

352 
 
Kim tomonidan berilgani  
Amal qilish muddati  
2-misol: Viza 
Pasportga  qo‘shimcha  tariqasida,  vizalar  boshqa  rasmiyatchiliklarda  juda 
ahamiyatli  rolni  o‘ynaydi.  Mehmon  bo‘lib  boruvchi  davlat  bilan  hech  qanday 
kuchli siyosiy aloqadorlik bo‘lmagan chet davlatidagi touristlar odatda ularni o‘z 
davlatlaridan  chiqib  ketishidan  oldin  o‘zlari  davlatidagi  tegishli  yoki 
elchixonalaridagi  viza  olishini  talab  qiladi.  Hujjatlar,  passport,  ishchining  hati, 
qaytib kelish havo yo‘llar biletlari, mehmonxonaning band qilish haqidagi qabuli 
yoki  ma‘lum  bir  kelishilgan  yashash  joyini  isbotlovchi  hujjat  shuningdek  talab 
qilinadi.  Elchixona  rasmiy  hodimlar  shuningdek  boshqa  qonuniy  qog‘ozlarni 
so‘rashlari  mumkin,  misol  uchun  bank  xisob  varag‘I  (arizachining  sayohat  qilish 
uchun moliyaviy qobiliyatini) va sayohat sug‘urtasiini. Bu formala bilan arizachi 
o‘zining rasmlarini taqdim qilishi kerak.  
Har bir vizaning amal qilish muddati bo‘ladi. Agarda turist bu vaqtdan ko‘p 
tashrif  buyurgan  davlatdagi  mehmonxonada  qolishini  hohlasa,  unda  u  qancha 
vaqtgacha qolish mumkinligini haqidagi yana ariza berishi kerak bo‘ladi. Chet elda 
qolishni hohlovchi turistlar studentlar vizasini olishini talab qilishlari mumkin. Bu 
holatda, tegishli ta‘lim muassasasidan hujjatlar kerak bo‘ladi.  
Viza  ruhsat  berilgan  qolish  muddati,  amal  qilish  muddati  va  viza  olingan 
davlatga belgilangan vaqt davomida necha marta kirishi chiqishini aniqlab beradi. 
Biza olish uchun, arizachi quyidagi qo‘llab quvvatluvchi hujjatllarni taqdim qilishi 
kerak bo‘ladi:  
- 
Qolish davrini qoplovchi yetarli mablag‘ haqidagi isbot  
- 
Ishch beruvchinign sertifikati (ixtiyoriy)  
- 
Qaytib kelish bileti  
- 
Sayohatning davomiyligini ko‘rsatuvchi hujjat  
- 
Vaksina sertifikati (ixtiyoriy) 
3-misol: Sog‘liqni saqlash talablari:  

---

353 
 
Yuqumli  kasalliklarni  tarqalishini  oldini  olish  maqsadida,  yuqumli  kasallik 
bor  deb  e‘lon  qilingan  hududlardan  jo‘nab  ketayotgan  turistlardan  rasmiy 
tasdiqlangan tibbiyot hodimlari va tashkilotlari tomonidan beriladigan vaksina yoki 
sog‘liqini  ko‘rsatuvchi  isbot  hujjatini  taqdim  etishini  talab  qilinadi.  Yoshi  katta 
sayohatchilardan. 
The  Hong  Kong  Travel  Health  Service  Sog‘liq  Saqlash  Tashkilotining  Port 
Health  Office  tomonidan  boshqariladi.  Bu  Gong  Kong  ichkarisida  kasalliklarni 
tarqalishini  oldini  olish  shuningdek  sayohatchilarni  sog‘liqni  himoyat  qilish  va 
ta‘minlashga yordam beradi.  
Infeksiya  hududidan  yetib  kelgan  sayohatchilardan  odatda  ular  ma‘lum  bir 
kasallikga qarshi vaksina olganini isbotlash talab qilinadi. Jahon Sog‘liqni Saqlash 
Tashkiloti shu maqsadda Xalqaro Vaksina Sertifikatini ishlab chiqaradi.  
Agarda  yo‘lovchi  hech  qanday  kerakli  vaksinalarni  olganligini  haqidagi 
hujjatsiz biron bir davlatga yetib kelsa, unda u davlatga kirishi kechiktiriladi, tibbiy 
ko‘rikdan o‘tishi, karantinga tushirishi yoki shu yerda emlanadi.  
4-misol: Bojxona va Soliqlar/Burchlar 
Savdo-sotiq,  gigiena  va  xavfsizlik  sababli,  turli  xil  mehmon  davlatlarni  juda 
qattiq taq‘iqlangan dori-darmonlarning ro‘yxati mavjud. Turli xil xavfli va o‘limga 
sabab  bo‘luvchi  qirollarni  olib  kiruvchi  turistlar  shafvaqtsiz  jarima  yoki  jazoga 
duch keladilar. Misol uchun, ba‘zi davlatda misol uchun Tailanda narkotrafik bilan 
sudlansa unga o‘lim jazosi beriladi.  
Soliq solinadigan mahsulotlar misol uchun tamaki yoki alkologik mahsulotlar 
ma‘lum  bir  darajada  cheklanadi  (ya‘ni  hajmi  yoki  massasiga  qarab).  Shuningdek 
sahohatchi  yonidan  akksesuarlar  ya‘ni  elektr  uy-xo‘jalik  texnikalariga  ham  soliq 
solinishi  mumkin.  O‘zlarining  uy  jonzotlari  bilan  sayohat  qiluvchi  turistlarga 
odatda  muhim  ruhsatnoma  kerak  bo‘ladi  va  vaksina  haqidagi  hujjat  ham  talab 
qilinishi  mumkin.    Ba‘zi  davlatlarda  miso  luchun  Amerika  Qo‘shma  Shtatlarida 
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini olish kirishda kuchli siyosat mavjud bo‘lib xattoki 
bu siyosat o‘simliklar va o‘tlarga ham qo‘llaniladi.  

---

354 
 
Sotuv soliq tizimini qabul qilgan ba‘zi mezbon davlatlar ko‘p savdo qiluvchi 
turistlarga  arzon  olish  imkoniyatini  beradi  buning  asosiy  maqsadi  qolish 
mobaynida  ularni  ko‘proq  mahsulot  sotib  olishga  undash  maqsadida.  Bojxona 
tashkilotlari  odatda  tashrif  buyuruvchi  o‘z  vataniga  qaytishidan  oldin  qaytadan 
mablag‘lashtirish  jarayonlarini  boshqaradilar.  Ko‘p  davlatlar  turin  olib  kela 
oladigan va olib chiqib keta oladigan ikkala chet el falyutasi va o‘zlarining milliy 
valyutasi  qiymati  borasida  o‘z  siyosatlariga  egalar.  Jo‘nab  ketishidan  oldin, 
transport operatiorlari mezbon davlatga bojxona dekleratsiya hujjatlarini va jo‘nab 
ketish  kartochkalarini  tashrif  buyurchilarga  kirish  muddatida  to‘ldirish  uchun 
tarqatishga yortab beradi.  
5-misol: Jamoat xavfsizligi.  
Jamoat  xavfiszligi  dunyodagi  davlatlar  uchun  asosiy  muommolardan  biri 
xisoblanadi, ayniqsa airportdagi  jamoat  xavfsizligi. Xavo  yo‘llar  yo‘lovchilarning 
xavfsizligni  ta‘minlashda  ko‘plab  airportlar  qattiq  xavfsizligi  chora-tadbirlarni 
qo‘llab kelmoqdalar. Qo‘shimcha tariqasida, Gong Kong SAR hukumati chet elga 
safarga  ketmoqchi  bo‘lgan  Hong  Gongda  iste‘qomat  qiluvchi  aholi  uchun 
yangilangan internetga asoslardan sayohat maslahatini yo‘lga qo‘ygan.  
Asosiy mahalliy turizm tashkilotlari va qonuniy organlar  
1. Turizm kommisiyasi 
Turizm 
Kommisiyasi 
turli 
xil 
turizm 
sohalarini 
davlat 
ichida 
muvofiqlashtirish va Gong Kongdagi turizm rivojlanishiga davlat qismidagi yuqori 
sifatli  boshqaruvchilik  va  siyosiy  qo‘llab-quvvatlash  ta‘min  maqsadida  1999  yil 
may oyida tashkil qilingan.  
Kommisiyaning  asosiy  maqsadi  Hong  Kong  ni  Osiyoning  eng  yetakchi 
xalqaro shahar sifatida yaratish, biznes va dam olish maqsadida keluvchilar uchun 
eng  yaxshi  manzilgoh  etishdir.  Bu  vazifani  bajarish  uchun  Kommisiya  ishlab 
chiqarish  bilan  birgalikda  iqtisodning  asosiy  sektorlarning  biri  sifatida  most  nom 
olish,  Hong  Turizm  Idorasasi  va  hukumatni  birgalikda  o‘zaro  kelishgan  holda 
ishlashdir.  

---

355 
 
Turizm  Kommisiyasi  turizmni  rivojlantirishdagi umumiy  rejalarga va  siyosat 
va  qonunlarni  ishlab  chiqarishga  ma‘suldir,  shuningdek  yangi  turistik 
attraksionlarni  qay  darajada  foyda  keltirishini  hisobga  olish  ham  bu 
kommisiyaning vazifalariga kiradi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

356