O`zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

1.2. BIRIKMALAR VA ULARNING TASNIFI.

Detallar bir-biri bilan ajraladigan va ajralmaydigan qilib biriktiriladi. Agar birikmalarni ajratish uchun birikma detallari buzilmasa, yorilmasa. yoki sindirilmasa, u holda bunday birikma ajraladigan birikma deyiladi, aks holda ya`ni, detallar buzilsa, yorilsa yoki sindirilsa,uholda bunday birikma ajramaydigan birikma deyiladi. Ajraladigan birikmalarga ponali, shponkali, boltli, Shpilkali, vintli, fitingli va boshtsa rezbali birikmalar kiradi.
Ajraladigan birikmalar qo`zg`aladigan va qo`zg`almaydigan bo`ladi.
Agar birikma detallari bir-biriga nisbatan harakat tsilsa, bunday birikma qo`zg`aladigan birikma deyiladi, aks holda, ya`ni bir-biriga nisbatan harakat kilmasa (qo`zg`almasa), bunday birikma qo`zgalmas birikma deyiladi.
1-shaklda ajraladigan birikmalardan: a) boltli birikma; b) shpilkali birikma; v) vintli birikma va g) fitingli birikmalar ko`rsatilgan.
2-shaklda kuzg`aladigan birikmalardan: a) shponkali birikma; b) shlitsali birikma va v) yurg`izish vinti ko`rsatilgan.
Ajralmaydigan birikmalarga parchinlash (3-shakl, a), payvandlash (3- shakl, 6) va nresslash yuli bilan hosil hilinadigan birikmalar kiradi.
Shuni ham aytish kerakki, endilikda parchinlab biriktirish usuli urniga arzon va qulay bulgan payvandlab biriktirish usulidan ko`proq foydalanilmasda.
Hozirgi zamon mashinasozligida mashina detallarini ajraladigan qilib biriktirish kuproh hullaniladi. Bunday birikmalar, asosan, turli profildagi rezbalar vositasida amalga oshiriladi. Rezbali birikmalarni ko`rib chihishdan oldin, bu birikma detallari va elementlari bilan tanishib chihamiz.

a b v g

1-shakl

a b v

2-shakl

a b

3-shakl

II BOB. AJRALMAYDIGAN BIRIKMALAR .

2.1. PAYVAND BIRIKMA.

Yuhorida aytib utilganidek, ajralmaydigan birikmalar parchinlash, payvandlash va presslash yudi bilan hosil qilinadi. Quyida, bunday birikmalarning asosiy ikki turi bilan tanishib chihamiz.
Payvand choklari metallni yeritib qo`yish natijasida yoki biriktiriladigan detallar metalini yeritib hosil qilinadi.
Detallarni payvandlab ulashning zhar xil usullari bor. elektr yoyi bilan payvandlash usuli eng ko`p tarqalgan usuldir.