Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Piaje.                                           
Avvalroq  bu  nuqtai  nazar  amerikalik  psixolog  Bruner  tomonidan 
bildirilgan  (1960,  1966,  1996),    u  talabalarga  odatdagidek  an’anaviy    muhim 
koʻrsatma va topshiriqlar berish orqali oʻrganishdan koʻra, koʻproq ular oʻzlari 
mustaqil  ravishda  oʻrganishlari  mumkin,  deb  uqtiradi.  U  bunday  qoʻllab-
quvvatlash  yordamida    oʻrgatuvchi  tirgaklarni,  toʻgʻridan-toʻgʻri  ma’noda 
vaqtinchalik tuzilma (struktura) deb ataydi, xuddi shu narsa binolar qurilishida 
ishlatiladi, u strukturaning kuchliligini, puxtaligini ta’minlaydi. Keng miqyosda 
aytilgan  (sitiruemiy)  sharxlarida  (ba’zida  bu  narsa  rad  etiladi)  u  shunday  deb 

---

108 
 
yozadi:  “Biz  (kognitiv  tarbiyachilar)  har  qanday  fanni  (predmetni)  samarali 
oʻrganish, har qanday bolaga, har qaysi rivojlanish bosqichida ba’zi intellektual 
(aqliy)  shakllarda  amalga  oshirilishi  mumkin  –  degan  taxmindan  boshlaymiz” 
(1960,  str.  33).  Shunday    dadil  xulosalarga  kelishning  sababi,  Brunerning 
tirgaklarga  (iskanaga)  boʻlgan  ishonchi  –  uning  raxbarlik  koʻrsatmalarining 
toʻgʻri yoʻnaltirishlishi va zarur vaqtda taqdim etilishining muhimligiga boʻlgan 
ishonchi boʻldi. Talabalar zarur vositalar bilan ta’minlanganda, talabalar ancha 
malakali va “aqlli” boʻlib tuyuladi va ular koʻproq oʻrganadilar. 
Bir-biridan mustaqil, oʻxshash gʻoyalar rossiyalik psixolog  Lev Vigotskiy 
tomonidan  ham  taklif  qilingan  (1978),  u  oʻz  ishlarida  yosh  bola  yoki  yangi 
bolaning  tafakkur  qilishi  boshqa  odamlar  bilan,  ulardan  bilimdon,  qobiliyatli 
insonlar bilan boʻladigan munosabatlariga ta’sirini oʻrganib chiqadi.  Vigotskiy 
taxminicha,  bola  yangi  malaka  yoki  yangi  muammolarni    yechish  ob’yekti 
sifatida oʻrganiladi, agar u yolgʻiz bajargandan koʻra  ekspert tomonidan yordam 
olsa va yoʻnaltirilsa u yaxshiroq ishlashi mumkin.  Kimdir shaxmatni juda kam 
oʻynagan boʻlsa, misol uchun, raqibga qarshi yolgʻiz  raqobatlashgandan koʻra, 
agar shaxmatchiga eksperti yordam bersa raqib bilan yaxshiroq raqobatlashishi 
mumkin.  Shu  munosabat  bilan  ekspert  biroz  sportchi  trenerga  oʻxshaydi  – 
yordam berish orqali amaliy yoʻllarni taklif qiladi, lekin hech qachon jismoniy, 
atletik  ishlarni  oʻzi  qilmaydi.  Asta-sekin  doimiy  tajribani  oshirishni,  yangi 
malakalarni  egallashni  ta’minlaydi,  ekspert-trener  yangi  bola  yoki  oʻquvchida 
oldindan  mavjud  boʻlgan  bilim  va  malakalarni  rivojlantirishning  shart 
sharoitlarini yaratib beradi.  
Konstruktiv  ta’limning har ikkala – psixologik va ijtimoiy versiyalarida 
yangi  bola  haqiqatda  koʻp  oʻqishi  ham  mumkin,  lekin  shu  bilan  birga  
“oʻqimasligi”  ham  mumkin.  Konstruktivizmning  ijtimoiy  versiyasida,    ta’lim 
olish  shart  sharoitlarini  yaratganligi  uchun,  ekspert  ma’sul  shaxs  ekanligi 
ta’kidlanadi.  U  nafaqat  bilim  va  koʻnikmaga  ega  boʻlishi  kerak,    balki 
oʻquvchilar tomonidan bilim va koʻnikmalar oson va xavfsiz yoʻl bilan oʻzlari  
egallashiga  (olishi)  imkon  beruvchi    jarayonni    tashkil  etish  yoʻllarini  ham 
bilishi kerak. Bu talablar, sinfda ta’lim berish singari, albatta juda koʻp.   Bilim 
berish va oʻrganishga qoʻshimcha tarzda, ekspert (oʻqituvchi) ta’lim mazmunini 

---

109 
 
boshqaruv qismlariga ajratishi kerak, detallarni (qismlarni) zarur ketma-ketlikda 
taklif  qilishi,  mos  va  muvaffaqiyatli  amaliyotni  tashkil  etishi,  oʻqish  jarayoni 
yakunida qismlarni yana birlashtirishi va oʻquvchi uchun muhim barcha bilim, 
malaka, koʻnikmalar hamda tajribani oʻzaro bogʻlaydi. Albatta, hech kim ta’lim 
olish oson deb aytmagan!