Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Oʻquv faoliyatini boshqarish 
1.  Oʻquv faoliyatini planlashtirish. 
2.  Oʻz – oʻzini nazorat qilish. 
3.  Keng koʻlamdagi bilimla, ta’limiy usullarni sistemalashtirish. 

---

341 
 
4.  Oʻz faoliyatini oʻzi boshqarish usullarini egallash va yangisini topish. 
5.  Shaxsiy qiziqishni idoa qiluvchi usullarni egallash. 
6.  Oʻz diqqatini oʻzi boshqarish usullarini egallash. 
Faoliyatni  psixik  boshqarishning  samarali  boʻlishi  uchun  psixika 
narsalarining  oʻziga  xos  ob’yektiv  xususiyatlarini  aks  ettirishini  va  ana  shular 
vositasi  bilan  inson  oldia  qoʻyilgan  maqsadlarga  erishish  yoʻllarini 
aniqlashtirishimiz kerak. Inson aoliyatini bilish va idora qilish bilan bgogʻliqdir. 
Bu jarayonlar ishtirok qilmasa, inson faoliyati namoyon boʻlishi mumkin emas. 
Har  qanday  faoliyat  insonning  psixik  va  jismoniy  aktivligidan  iborat  boʻlib, 
ongli maqsad bilan boshqariladi. Xatti – harakatlarni boshqarish odatda teskari 
aloqa  prinsipi  asosida  amalga  oshiriladi.  Birinchi  navbatda  sezgi  organlari 
bunday  aloqaning  kanali  boʻlib  hizmat  qiladi.  Predmetlar  va  harakatlarning 
idrok qilayotgan element va belgilari esa informatsiya manbai vazifasini oʻtaydi. 
Teskari aloqaning bunday turini  P.K.Anoxin teskari afferentatsiya deb atagan 
edi. Inson faoliyatining interiorizatsiya va eksterorizatsiya xususiyati mavjud. 
Tashqi  real  ishdan  ichki  ideal  ishga  oʻtish  jarayoni  interiorizatsiya  deyiladi. 
Narsalar  bilan  qilindigan  tashqi  faoliyatni  ichki  psixik  faoliyatining 
eksteriorizatsiyasi  deb  qabul  qilingan.  Psixologiya  fanida  sub’yektni 
oʻrganishdan  iborat  boʻlgan  maxsus  faoliyat  ta’lim  deb  ataladi.  Psixologiya 
fanida  talabaning  faoliyati,  xulqi  va  xatti  –  harakatlarini  insonning  ijtimoiy 
tajribasini  oʻzlashtirish  tomon  yoʻnaltirilishdan  iborat  boʻlgan  faol    jarayonni 
ta’lim  deb  yuritish  ham  uchrydi.  Odatda,  ta’lim  faoliyati  oʻz  ichiga  quyidagi 
holatlarni qamrab oladi.  
1. Ma’lum bir ideal va amaliy faoliyat toʻgʻrisidagi muhim xususiyatlar va 
qonuniyatlarni oʻzlashtirish; 
2.  Mavjud  ma’lumotlar  va  informatsiyalarni  oʻzlashtirib  olishga  yordam 
beradigan usul va operatsiyalarni egallash; 
3.  Koʻzlangan  maqsad  va  ma’no  shartiga  mos  ravishda  optimal  uslub 
ratsional  yoʻl  –  yoʻriq  va  operatsiyalar  tanlash  hamda  nazorat  qilish  uchun 
nazarda  tutilgan  informatsion  materiallardan  foydalanish  usullari  bilan 
talabalarni qurollantirish va hokazo. 

---

342 
 
Bizningcha,  oliy  ta’limda  oʻquv  faoliyatni  talaba  tomonidan  boshqarish 
jarayoni dastlabki paytlarda oʻqituvchining bevosita rahbarligida va koʻmagida 
amalga  oshirilishi  maqsadga  muvofiq.  Aks  holda  oliy  ta’limning  mazmuni, 
oʻquv  faoliyatning  tarkibiy  qismlari  uning  psixologik  xususiyatlari  va 
qonuniyatlari uni tarkib toptirish yoʻllari, vositalarini  oʻzlashtirish, egallab olish 
usullari  talabalarga  anglashilmay  qolishi  mumkin.  Oliy  ta’limni 
takomillashtirish  uchun  talabalarni  mustaqil  bilim  olishga  oʻrgatish  va  bunda 
hozirgi zamon talabalariga javob beruvchi faol uslublar bilan qurollantirish ayni 
muddaodir.  Oʻquv  faoliyatining  boshqarishning  psixologik  masalalarini  tadqiq 
qilish natijasida uning bosqichlari, fazlari, yoʻllari hozirgi kundagi holati oʻquv 
dasturlarida,  darsliklarida  va  qoʻllanmalarda  bunday  foydalanish  ahvoli 
diagnostik  metodikalarning  ishonchlilik  darasi  aniqlandi.  Shuning  bilan  birga 
maktab  oʻquvchilari  va  talabalarni  oʻquv  faoliyatini  boshqarishning  yosh 
davrlari xususiyatlari oʻziga xos jihatlari, guruhiy faoliyat va ndividual uslubga 
oid qonunlar boshqarishning taribiy qismlarining turlari, koʻrinishlari, shakllari 
toʻgʻrisida boy ma’lumotlar toʻplandi. Yigʻilgan ma’lumotlar ham nazariy ham 
amaliy ahamiyat kasb etib oliy maktabda oʻquv faoliyatini boshqarishda muhim 
rol oʻynaydi.