Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti


)  koʻrish, hid bilish, tam sezish, tuyush ekstroretseptiv sezgilar



Download 4,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet192/241
Sana29.12.2021
Hajmi4,82 Mb.
#83061
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   241
Bog'liq
kasbiy psixologiya

1)  koʻrish, hid bilish, tam sezish, tuyush ekstroretseptiv sezgilar; 
2)  organik  sezgilar,  ya’ni  ichki  organlarning  faoliyati  toʻgʻrisida 
xabar berib turuvchi – interoretseptiv sezgilar; 
3)  kinestetik  (harakat),  muvozanat,  tebranish  (vibratsiya)  – 
propriotseptiv sezgilar. 
Sezgirlik  deganda, sezish qobiliyatining yuksak darajada rivojlanganligi 
tushuniladi.  Kasb  tanlashda  shaxsning  sezgirlig  muhim  rol  oʻynaydi.  Havo 
musaffo paytda koʻzimiz 25 kilometr masofadagi shamning yorugʻini ilgʻaydi. 
Buyumning  ogʻirligiga  atigi  3-4  gramm  qoʻshilishi  bilan  sezgi  organlarimiz 
ogʻirlik  oʻzgarganligini  seza  oladi.  Sezgi  organlarining  farq  sezish  chegarasi 
yorugʻlik  uchun  –  qoʻzgʻalish  (ta’sir)ning  yuzdan  bir,  tovush  uchun  –  oʻndan 
bir, bosim uchun – uchdan bir birligiga teng. Insonning koʻzi yarim millionga 
yaqin  rang  –  tusni  ajrata  oladi.  Bundan  chiqadigan  asosiy  xulosa  shundan 
iboratki, farqni sezish chegarasining past yoki yuqori boʻlishi koʻpchilik kasb – 
hunarlar uchun muhim ahamiyatga ega. 
Sezgi  organlarining  atrof  –  muhitdagi  oʻzgarishlarga  moslashuvchanlik 
qobiliyati  nihoyatda  kuchli.  Masalan,  koʻzning  yorugʻlik  nurlariga  nisbatan 
sezgirlik  darajasi  200000  (ikki  yuz  ming)  baravar  orttirishi,  binobarin,  koʻz 
qorachigʻi 17 baravar kattalashishi mumkin. Odatda har qaysi shaxsning sezish 
qobiliyati har xil darajada rivojlangan boʻladi. 
Sezgirlik shaxsning muhim  xususiyatlaridan biri boʻlib, ma’lum  faoliyat 
turi  bilan  shugʻullanish  sezgirlikni  oshiradi.  Buning  uchun  inson  muntazam 
ravishda mashq qilishi va mashq jarayonida sezgirlikka nisbatan talabni oshira 
borishi, ishda sustlikka yoʻl qoʻymaslik zarur. Oʻspirinlarning rugʻiy tetikligini, 
jismoniy  faolligini  oshirish,  mehnatga,  kasb  –  hunarga  qiziqtirish  ularning 
sezgirligi, ziyrakligini oshirish garovidir. 
Ayni paytda sezgi organlariga ta’sir etayotgan ob’yektni mavjudod, narsa 
va hodisalarning inson ongidagi in’ikosi idrok deb ataladi. Verbal va noverbal 
xususiyatlari bilan boshqa bilish jarayonlaridan farqlanadi. Idrok voqelikni aks 


331 
 
ettirishning  sezgiga  nisbatan  yuksak  shakli  boʻlib,  hodisalar,  narsalar  va 
ob’yektlarning yaxlit obrazini yaratadi. 
Oʻspirinlarni  oʻqishi,  mehnat  faoliyati,  muomala  jarayoni,  kasb  tanlashi 
uchun fazo va vaqtni idrok qilishning katta ahamiyati bor. Har qanday kasb  – 
hunar,  ixtisos  va  mutaxassislik  uchun  ish  sur’ati,  vaqt,  ish  qurollari, 
vositalarining fazoda qanday joylashganligini aniq bilish talab qilinadi. Shaxsan 
kasbga  yoʻllashda  uning  olamni  idrok  qilish  imkoniyatidan  iborat  fazilati  va 
kuzatuvchanligi alohida rol oʻynaydi. Ba’zi birovlar moddiy narsalarga nisbatan 
kuzatuvchan  boʻlsa,  boshqalar  psixologik  jihatdan  kuzatuvchandir.  Shaxsning 
atrov  muhitdagi  narsa  va  hodisalar  haqida  chuqur  fikr  yurita  bilishi  uning 
idroklilik darajasiga bogʻliq boʻlib, bu fazilat kasb tanlashda juda asqotadi. 
Biror  kimsa,  narsa  yoki  hodisa  haqidagi  taassurotni  esda  saqlab,  eslab 
qolish  va  keyinchalik  esga  tushirish,  reproduktiv  va  produktiv  holatni  aks 
ettirish qobiliyati – xotira deb ataladi. Xotiraning hayot, faoliyat, muomala va 
xulq – atvor jarayonlarini aks ettirish qobiliyati muhim hislatdir. 
Xarakat  xotirasi  (harakatni  eslab  qolish,  esga  tushirish,  esda  saqlash, 
tanish,  eslash,  takrorlash),  emotsional  xotira  (his  –  tuygʻular  bilan  aloqador 
emotsional  kechinmalarning  voqelik  bilan  uygʻunligi),  tasavvur  xotirasi 
(buyumlarning koʻrinishi, shakli, qiyofasini eslab qolish va esga tushirish), soʻz 
–  mantiq  xotirasi  (soʻzlar  va  nutq  bilan  uzviy  bogʻliq  boʻlgan  fikrlarni  eslab 
qolish hamda esga tushirish) va boshqalar farq qilinadi. 
Bundan  tashqari,  xotira  faoliyatning  maqsadiga  qarab  ixtiyoriy  va 
ixtiyorsiz eslab qolish va esda saqlash, muddatiga qarab – qisqa muddatli, uzoq 
muddatli,  operativ  va  boshqa  xotira  degan  turlarga  ham  ajratiladi.  Xotira  oʻz 
navbatida  koʻrgazmali,  obrazli,  soʻz  –  mantiq,  abstrakt,  harakatli  va  oraliq 
tiplarga ham ajratilib oʻrganiladi. 
Yoshlarni  kasbga  yoʻllashda  ularning  xotirasidagi  shaxsiy  farqlarni 
hisobga olish maqsadga muvofiq. Oʻquv materiallarining turli tumanligi xotirani 
oʻtkirlashtirish,  rivojlantirish  uchun  qulay  sharoit  yaratadi.  Chunki,  kasb  – 
hunarning xilma – xilligi xotiraning oʻtkirligini talab qiladi. 
Xotiraning  hamma  turlari,  oʻziga  xos  jihatlari  kasb  –  hunar,  ixtisos, 
mutaxassislik  tanlashda,  turli  –  tuman  kasblar  toʻgʻrisidagi  ma’lumot 


332 
 
axborotlarni  oʻzlashtirish,  eslab  qolish  va  keyinchalik  esga  tushirishda  juda 
muhim  rol  oʻynaydi.  Biroq,  ixtisosni  egallash  uchun  xotiraning  yuqorida 
ta’riflab  berilgan  turlaridan  birortasi  albatta  kerak  boʻlib  qoladi.  Bu  esa,  oʻz 
navbatida ishning samarali bajarilishini ta’minlaydi. 
Aqliy mehnat bilan shugʻullanuvchilarning xotirasi ayniqsa oʻtkir boʻlishi 
lozim.  Tafakkur  voqelikning  miyada  bevosita  zuhur  etilgan  mavhum  va 
umumlashtirilgan  in’ikosi  boʻlib,  insonning  olam  haqidagi  bilimining  asosiy 
manbai  boʻlgan  sezgilari,  idroki  va  tasavvurlari  hamda  amaliy  faoliyati  bilan 
bogʻliqdir. Tafakkur shaxsni bilimlar tizimi bilan qurollantiradi, qudratli tabiat 
kuchlarini  oʻziga  boʻysundirish  uchun  imkon  tugʻdiradi.  Barcha  bilimlar  fikr 
yuritish  yoʻli  bilan  oʻzlashtiriladi.  Bilimlarni  anglash  natijasida  tushunchalar, 
mulohazalar va xulosalar kelib chiqadi. Inson fikrlash, mulohaza yuritish, ijodiy 
izlanish  natijasida  muammolar  va  muammoli  vaziyatlar  hal  qilinadi,  yangilik 
yaratadi, ijod (kreatsiya) qiladi. 
Aqliy qobiliyat insonga xos yuksak fazilat boʻlib, muayyan operatsiyalar, 
xatti  –  harakatlar  yordami  bilan  roʻyobga  chiqadi.  Inson  mehnat  faoliyatining 
barcha sohalarida  oʻzining aqliy qobiliyatidan samarali foydalanmogʻi lozim. 
Oʻspirinlarning  fikr  yuritish  qobiliyatini  aniqlovchi  muhim  mezonlardan 
biri  muammoli  vaziyatdir.  Ta’lim  jarayonida  oʻquvchilarni  yoki  talabalarni 
muammoli  vaziyatni,  topshiriqni  echishga  oʻrgatish  ularning  bu  aqliy 
qobiliyatini  rivojlantirishga  katta  yordam  beradi.  Buning  uchun  talabalarga 
muammoli,  jumboqli  topshiriqni  yechish  bosqichlarini  ta’riflab  berish  joiz. 
Bunda  qoʻyiladigan  muammoning  mohiyati  tushuntiriladi,  uni  echish  usullari, 
vositalari  qidiriladi,  tanlangan  usul  hamda  vositalardan  foydalanib  muammo 
echiladi, uning toʻgʻri echilganligi tekshiriladi va hokazo. 
Ta’lim  oldiga  qoʻyilgan  maqsadga  erishish  uchun  bir  element  ortiqcha 
berilgan  yoki  biror  sharti    yetishmaydigan,  yo  boʻlmasa  oʻzaro  mantiqan 
bogʻlanmagan topshiriq hamda masalalardan muammo sifatida foydalanilsa juda 
qimmatli  natija  olinadi.  Qoʻyilgan  muammoning  kasb  –  hunarga  aloqador 
boʻlgani ma’qul. Muammoni hal qilishda tafakkurning mustaqilligi, ixchamligi, 
tezligi,  mantiqiyligi,  izchilligi,  oʻtkirligi,  teranligi,  mahsuldorligi  juda  katta 
ahamiyatga ega. 


333 
 
Xullas, tafakkurning hozirgacha foydalanilayotgan imkoniyatlarini zudlik 
bilan  ishga  solish  kasb  tanlash  samarasini  oshirish  ishiga  xizmat  qilishga 
ishonchimiz komil. 

Download 4,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   241




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish