O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

5 rasm. Taekwondo usullari (Hakdari sogi)
6 rasm. Texnik hrakatlar (Yopchagi zarbasi) 

---

76 
Bitta texnik harakatni o’zlashtirgan ayrim sportchilarda jismoniy sifatlar rivojlanishi turli 
xilda bo’lishi, morfologik tuzilishi turli xilda bo’lishi qayd qilinadi, shu sababli ko’pgina holatlarda 
ular bir xil usulning o’zini turli xil ritmda takomillashtirishlariga to’g’ri keladi (7-8 rasm). 
7 rasm. Texnik harakatni o’zlashtirirish 
8 rasm. Texnik harakatlarning ritmini O-to’gri bajarilishi, X- noto’gri bajarilishi 

---

77 
Ushbu ko’rinishda, texnik harakatlarning ritmini o’zgartirish uchun dastlab bu jarayonni 
amalga oshirishda jismoniy tayyorgarlik uchun qulay fonni yaratib olish talab qilinadi, jumladan 
kuch, tezkorlikni va boshqalarni rivojlantirish, talab qilingan muskullar guruhlarini kerakli chegara 
darajasida va, agar imkoni mavjud bo’lsa, sportchining morfologik tuzilishini (tana og’irligi, qad-
qomatni tutishi va boshqalar) ham biroz o’zgartirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Shunday qilib, yaxshi holatdagi asos (
baza
) sifatidagi texnika zaruriy holat hisoblanadi, biroq 
g’alabaga erishish uchun buning o’zi kamlik qiladi.
Zarbaning kuchi huddi muskullarning mashq qildirilishi darajasiga bog’liqligi ko’rinishidagi 
fikrlar ham mavjud hisoblanadi. Bu holat faqat kam darajadagina o’z ta’siriga ega hisoblanadi.
Zarbaning quvvati uni bajarishning keskinligi va tezligiga bog’liq bo’lib, shuningdek, 
tananing tos-son sohasining faol ko’rinishda ish bajarishi bilan belgilanadi. O’z navbatida, ushbu 
omillar faqat qo’l-oyoqlarning maksimal darajada bo’shashtirilishi sharoitidagina ta’sir ko’rsatishi 
qayd qilinadi 
Bu yerda mahalliy analog, ya’ni o’xshash holat sifatida xivchinni (qamchi) ko’rsatib o’tish 
mumkin. Son – bu xivchinning dastagi, oyoqning uchi qismlari esa xivchinning egiluvchan, qattiq 
tizimga ega bo’lmagan o’siq qismini ifodalaydi. Bundan tashqari, quvvati yuqori bo’lgan zarba 
to’g’ri holatda va qamchining savalovchi ta’siri ko’rinishidagi, to’lqinsimon qaytar ko’rinishda 
olg’a intilishi asosida hosil qilinadi.
O’zlashtirilgan asos (baza) sifatidagi texnikaning eng muhim jihatlaridan biri – bu 
to’qtalishlarsiz faqat son yordamida zarbalarni beraolishni bilish, shuningdek «tor holadagi 
koridor» asosida, raqibning nigohi o’z vaqtida anglab yetmaydigan va hujum qiluvchining 
taktikasiga qarshilik qilaolmaydigan vaziyatda zarba berish hisoblanadi.
Texnik harakatlar va analizatorlar 
Sezgi organlari ma’lum bir aniqlikdagi kompensator ta’sir samarasini ifodalaydi. Ko’z bilan 
ko’rish yoki eshitish qobiliyatining yo’qotilishi bilan, masalan, muskullar orqali his qilish 
sezgisi kuchayadi. Texnik harakatlar o’rganilishi va takomillashtirilishi jarayonida bu 
holatlarni hisobga olish talab qilinadi, jumladan turli xil analizatorlar (sezgi organlari) orqali 
asosiy harakatlarning vaqtga tegishli ritmini aniqlashda bu bog’lanishlarga e’tibor qaratish 
muhim hisoblanadi. Sevimli usullarning bajarilishi jarayonida alohida analizatorlarning ishga 
qo’shilmasligi sharoitida turli xil ta’sir effektlarini hosil qilish mumkin, bu sportchining 
malakasi va usullarning o’ziga xosliklariga bog’liq hisoblanadi (9 rasm). 
Ushbu ko’rinishda, quyi razryadga ega bo’lgan sportchilarda murakkab texnik 
harakatlarning o’rganilishi davomida ko’rish analizatorining ishga qo’shilmasligi sharoitida 
usulning ritm – kuchga tegishli ishlab chiqilishi namoyon bo’lishi yomonlashadi, yuqori 

---

78 
malakali sportchilarda esa bu ko’rinishdagi tajriba o’tkazilgan sharoitda sevimli hisoblangan 
usullarning bajarilishi sezilarli darajada yaxshilanishi qayd qilinadi.