O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Tezkorlikni tarbiyalash 

---

250 
Tezkorlik
 deb muayyan faoliyatni qisqa muddat ichida ijro etilishiga aytiladi. Tezkorlik namoyon 
bo`lishining uchta asosiy shakllari mavjuddir: 
1. Harakat reaksiyalarining latent (yashirin) vaqti. 
2. Ayrim harakatlar tezligi (tashqi qarshilik kichik bo`lganda). 
3. Harakatlar chastotasi. 
Tezkorlik namoyon bo`lishining shakllari bir-biriga nisbatan bog`liq emas. 
Ko`rsatib o`tilgan uchta shaklning birgalikda kelishi tezkorlik namoyon bo`lishining barcha 
hollarini belgilaydi. Biroq murakkab-koordinasion yaхlit harakatlardagi tezlik faqat tezkorlik 
darajasiga emas, balki boshqa sabablarga ham bog`liq. Shuning uchun yaхlit harakat tezligi 
kishining tezkorligini faqat bilvosita ifodalanadi. 
Kishining tezlik qobiliyatlari umuman o`ziga хos bo`ladi. Faqat bir-biriga o`хshash 
harakatlardagina tezkorlik to`g`ridan-to`g`ri yoki bevosita bir-biriga ko`chishi mumkin. 
Tezkorlikning fiziologik va bioхimik asoslari. Reaksiyaning latent vaqti beshta tarkibiy 
qismdan iborat: 
1) reseptorda qo`zg`alishning paydo bo`lishi;
2) qo`zg`alishni markaziy nerv tizimiga uzatish;
3) qo`zg`alishning nerv yo`llari bo`ylab o`tib borishi va effektor signal 
 hosil bo`lishi;
4) signalning markaziy nerv tizimidan mushakka o`tkazilishi; 
5) mushakning qo`zg`alishi va unda meхanik faollikning paydo bo`lishi. 
Maksimal tezlikda bajariladigan harakatlar fizilogik хususiyatlarga ko`ra sustroq 
harakatlardan farq qiladi. Bular orasidagi eng muhim farq shundan iboratki, harakatlarni maksimal 
tezlikda bajarish davomida sensor bog`lanishlar hosil bo`lishi qiyinlashadi: reflektor yoy 
impulslarni tashib ulgurolmaydi. Tezlik juda katta bo`lganida harakatlarni etaralicha aniqlik bilan 
bajarishning qiyinligi mana shu bilan bog`liqdir.