O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

ba’zaviy ijtimoiy ustanovkalar
– ular shaxsning umumiy yo’nalishini belgilaydi, 
hayotiy yo’nalishlari mohiyatidan kelib chiqadi, ularni o’zgartirish e’tiqodlar va dunyoqarashlarni 
o’zgartirish demakdir. 
qadriyatlar tizimi
– ular avlodlararo muloqot jarayonining mahsuli sifatida jamiyatda 
qadr-qimmat topgan narsalarga nisbatan ustanovka. Masalan, sahih hadislar shunday qadriyatlardir, 
biz ularni tanqidsiz, muhokamalarsiz qabul qilamiz, chunki ular ham ilohiy, ham eng buyuk 
insonlar tomondan yaratilgan va avloddan avlodga o’z qadrini yo’qotmay kelayotgan qadriyatlardir. 
V.Yadovning dispozision konsepsiyasi bo’yicha ustanovkalar bosqichi 
Xulosa qilib aytganda, shaxsning ustanovkalariga nisbatan ijtimoiy-psixologik yondoshuv, 
bizga uni ma’lum guruhlarning a’zosi, aniq shart-sharoitlarda o’ziga o’xshash shaxslar bilan 
muloqotga kirishuvchi konkret subyekt-subyekt yoki obyekt-obyekt tushunchalari mohiyatini 
anglash imkoniyatini beradi. 
Ustanovkalar
elementar 
ustanovkalar (set)
ijtimoiy 
ustanovkalar 
(attitud)
ba’zaviy ijtimoiy 
ustanovkalar
qadriyatlar tizimi

---

133 
14 ma’ruza. Psixik jarayonlarning vujudga kelishida nutqning ahamiyati. 
 
 
Ongning yuqqorida ta’kidlab o’tilgan barcha funksiyalarini namoyon bulishining muqarrar 
sharti til va nutq hisoblanadi. Shaxs nutq faoliyati yordami bilan bilimlarini uzgargiradi, ajdoddar 
tomonidan ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti davomida yuzaga keltirilgan tajribatr majmuasi tilda 
mustahkamlanadi, u uzining tafakkuri orqali xayoti va faoliyatini boyitadi. Til alohida obyektiv 
tizim sifatida namoyon bo’lib, unda ijtimoiy-tarixiy jarayonlarda vujudga kelgan an’analar, 
marosimlar, qadriyatlar, g’oyalar majmuasi tariqasida ijtimoiy ongda aks ettirilgandir. Psixologik 
talqinglarga qaraganda, alohida, yakkahol shaxs tomonidan egallangan til boyliklari, qoidalari 
ma’lum ma’noda uning yaqqol, individual ongi sifatida yuzaga keladi, shaxsiy xayoti va faoliyatini 
muvaffaqiyatli amalga oshirishda muhim rol o’ynaydi. Til bilan nutq borliqni anglashning aloqa 
quroli hamda vositasi funksiyasini bajarib, shaxsning boshqa mavjudodlaridan farqlash sharti 
hisoblanadi va unda til bilan tafakkur birligi ong uchun moddiy negiz vazifasida ishtirok etadi, 
qaysidir ma’noda mexanizm rolini o’ynashi xam mumkin. 
33
 
Psixikaning faolligi reallik bilan bevosita muloqotga kirishish jarayonida namoyon buladi, 
chu yaki nerv apparatlarida xarakatlanuvchi fizikaviy, kimyoviy quzg’atuvchilarni kayta kurish 
kuzda tutildi. Qo’zg’ovchilarda, ularning doirasidagi xatti-xarakatlarga kuch-kuvvat beruvchi, 
uzluksiz ravishda intiluvchi, xulq-atvor dasturi bajarilishini ta’minlovchi, unga kiliruv jarayoni va 
variantlar tanlashni uzida kamrab oluvchi faolliknin! xususiyatlaridir. Psixika biologik 
evolyutsiyamning ma’lum bir bosqichida vujudga kelgan bo’lib, uning uzi omillarning biri sifatida 
organizmni ularning yashash sharoitiga tobora kuchayib boruvchi moslashunini ta’minlab turadi. 
Psixikaning insonda paydo bo’lishi sifat jixatdan mutlaqo yangi tuzilishga ega. chunki u ijtimoiy-
tarixiy taraqqiyotning qonuniyatlari bilan shartlangandir. Faoliyat regulyatsiyasining yuksak 
darajasi sifatida ong vujudga keladi, psixika faolligining yuksak ko’rinishi manba tariqasida esa 
shaxs shakllanadi. Bizningcha, metodologik nuqtai nazardan psixika taxlil qilinganda, albatta 
biosferik va neosferik aloqalar natijalari, ularning ta’sirchanlik kuchi, vaziyat, muhit hamda xolatlar 
(xodisalar) fazoviy joylashuvi, «suniy miya»ning vujudga kelishi imkoniyati yuzasidan fikr bildirish 
bugungi kunda muhim ahamiyatga ega. Chunki inson aql-zakovatining quvvati yetmaydigan, 
payqash imkoniyatiga ega bo’lmagan bog’lshnish mo’jizalari, sirlari mavjuddir, uni hisobga 
olmasdan ilojimiz yo’q. Shunigdek, qarama-qarshilik mavjud ekanligini tan olish bilan birga, 
murosayu-madora, xatolik (betartib) xarakatlar xukm surishini uiutmaslik lozim.
34
 
Psixikaning rivojlanishi-ijtimoiy muhitdan ajralgan holda vujudga kelgan jarayon deb 
hisoblab bo‘lmaydi. Bolaning madaniy psixik rivojlanishdagi har qanday (yuksak funksiya) 2 
tomonlamalikka ega