O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali

Fosforitlar asosidagi qo‘shaloq superfosfat. Tarkibida magniy birikmalari (dolomit) tutgan boyitilmagan (24-25% P₂O₅) fosforitlardan ekstraksiyalash jarayonida 20-22% P₂O₅ li fosfat kislota olinadi. Bunday kislotaning aktivligi kam bo‘lganligi uchun unda tabiiy fosfatlarni parchalanish darajasi qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishdagi texnologik talablar darajasini bermaydi. Bundan tashqari, hosil bo‘ladigan superfosfat suspenziyasi tarkibida suvning solishtirma hajmi ko‘p bo‘lganligi sababli uni bug‘latishga ko‘p energiya talab etiladi, bu esa o‘ziga xos texnologik muammolarni keltirib chiqaradi.

Ma’lumki, qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishning kamerali usulida 52-54% P₂O₅ konsentratsiyali, oqimli usulida esa 28-36% P₂O₅

51. 
    ekstraksion fosfat kislota ishlatiladi. Odatdagi usullarda Qizilqum, Qoratog‘, Kingisepp va boshqa fosforitlardan olingan ekstraksion fosfat kislotani to‘g‘ridan-to‘g‘ri konsentrlash jarayonida qovushqoqligi keskin ortadi, uning 37-38% P₂O₅ gacha bug‘latilishidan olingan mahsulot kislotasi o‘zining salbiy fizik-kimyoviy xossaga ega ekanligini namoyon etadi, ya’ni kislota qovushqoqligi katta bo‘lib, 30-40 C dan past haroratgacha sovutilishi natijasida u quyilib boradi va oquvchanligini yo‘qotadi. Bu esa undan qo‘shaloq superfosfat turidagi o‘g‘it olish imkoniyatlarini yo‘qotadi.
    

Shunday bo‘lsada, fosforitlar apatit konsentratiga nisbatan tez va to‘la parchalanadi, chunki ularning strukturasi zich emas va karbonatlarning parchalanishi natijasida hosil bo‘ladigan CO₂ hisobiga parchalanmagan fosfatlar sirtidagi quyqali qobiqning buzilishi ta’minlanadi. Hozirgi paytda dolomitli fosforitlarni apatitdan olingan ekstraksion fosfat kislotada kamerali (45-50% P₂O₅ li kislotada) va oqimli (28-36% P₂O₅ li kislotada) usullar bilan parchalanish jarayonlari o‘rganilib, qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarish usullari ham ishlab chiqilgan.

Tarkibida magniy tutgan ekstraksion fosfat kislotani bug‘latish yo‘li bilan konsentrlash (50-55% P₂O₅ gacha), buning natijasida olingan kislotani fizik-kimyoviy xossalarini atroflicha o‘rganish yuzasidan olib borilgan tadqiqotlar yuqori samara berdi. Natijada magniyli (xattoki yuqori magniyli - boyitilmagan) fosforitlardan olingan ekstraksion fosfat kislotada fosforitlarni parchalash yo‘li bilan oqimli usulda qo‘shaloq superfosfat turidagi (shu jumladan ftorsizlangan) o‘g‘itlar ishlab chiqarish texnologiyalari yaratildi va ishlab chiqarishda sinovdan o‘tkazildi. Olingan o‘g‘itlarning agrokimyoviy tekshiruv natijalariga ko‘ra, boshqa turdagi konsentrlangan o‘g‘itlarga nisbatan tarkibida kalsiy tutganligi sababli ustun ekanligi aniqlandi.