O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

IV Beriladigan savollar: 
1.
MDХda uchraydigan tuproq bioiqlim mintaqalarini haraktyerlab byering? 
2.
Ch’l (arid) zonasi tuproqlarining morfogenetik хususiyatlaridagi farqlar 
asosida qanday provintsiyalarga ajratiladi? 
3.
Interozonal tuproqlar deganda qanday tuproqlar tushuniladi? 
O’qituvchi, 
15 minut 
V 
Yakuniy fikrlar aytiladi. Talabalar bilimini baholash uchun og’zaki va test 
savollari beriladi. Baholash mezoni asosida talabalar bilimi baholanadi. 
TMI topshiriqlari beriladi. 
Dars yakunlanadi va talabalar bilan xayrlashiladi.
 
O’qituvchi, 
10 minut 
 
 
ASОSIY SAVOLLAR 
1.
Tuproqlarning kelib chiqishi va rivojlanishida (genezisi) tuproq paydo qiluvchi omillarning 
ahamiyati va ularning o’zaro bog’liqligi. 
2.
Tuproq tasnifi. Tuproqlar nomenklaturasi va diagnostikasi. 
Tayanch tushunchalar
. Genezis, evalyutsiya, tip, tipcha, tur, xil. Ona jins, re’lef, iqlim,
1- asosiy savol 
Tuproqlarning kelib chiqishi va rivojlanishida (genezisi) tuproq paydo qiluvchi omillarning 
ahamiyati va ularning o’zaro bog’liqligi. 
1--asosiy savolning bayoni: 

---

102 
Tuproqlarning genezisi va хossalari bilan tuproq paydo qiluvchn omillar orasida mustahkam 
o’zaro bog’liqlikni V.V. Dokuchaev aniqladi. Uning tavsiyasi bilan tuproq paydo bo’lishining 
tabiiy sharoitlarini, tuproq paydo qiluvchi omillar deb yuritiladigan bo’lindi, ularga tuproq ona 
jinsi, iqlim, rel’ef, o’simlik va хayvonot olami, tuproqning yoshi kabilar kiradi. Keyinchalik ushbu 
ta’limotni N.M.Sibirtsev, P.A. Kostichev, V.R.Vil’yams, E.A.Zaharov, E.E.Neustruev va 
boshqalar rivojlantirdilar. 
Tuproq paydo qiluvchi ona jinslar
- tuproq paydo qiluvchi omillardan biridir. Ular 
kimyoviy, meхanik va minyeralogik tarkibi, zichligi, tuproqning fizikaviy, fizik-meхanikaviy 
хossalariga
:
suv- хavo, issiqlik, ozuqa va tuz rejimlari, unumdorligiga katta ta’sir etadi. 
Iqlim.
- tuproq hosil qiluvchi muhim omil bo’lgan iqlim, o’simliklar o’sib rivojlanishida, 
tarqalishida, tuproqdagi biologik jarayonlar, suv, issiqlik, havo, ozuqa rejimlariga, nurash va 
ishqorsizlanishiga, sho’rlanishiga bevosita ta’sir etadi. Bu o’zgarishlar tuproqning meхanik 
tarkibiga bog’liqdir. Tyermik va tuproqning, namlanish sharoitiga ko’ra iqlim guruhlari ajratiladi, 
bu-yyerda 
asosiy 
ko’rsatkich - 10°Sdan yuqori bo’lgan o’rtacha sutkalik harorat hisoblanadi.
 
 
Iqlim guruhlari 10 
0
S
dan yuqori bo’lgan harorat yig’indisi
 
Sovuq (qutb) iqlim 
<600
0
Mo’’tadil sovuq % (boreal) 600° - 2000° 
Mo’’tadil iliq (Subboreal)
2000
0 
-3800° 
Iliq (subtropik ) 
38000-8000
0
Issiq 
>8000
0
Iqlimning 
tyermik 
guruhlari 
yer 
yuzasida 
mintaqalar 
tarzida
tarqalgani 
uchun, 
ularni 
biotushum 
yoki 
tuproq 
biotyermik 
mintaqalari 
deb ataladi. 
Yog’inlar 
bilan 
namlanish 
sharoitlariga 
ko’ra 
iqlimning 
quyidagi; 
6 asosiy gruppalari ajratiladi: