O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

7)
yoriqli (tirqishli) tuproqlar - yoriqlarning eni 10 mm dan ortiq. 
Yangi yaralmalar
- Tuproq paydo bo’lish jarayonida uning bo’shliqlari va ustki 
qatlamlarida to’planadigan moddalar tuproqning yangi yaralmalari deyiladi. Ular kimyoviy va 
biologik yaralmalarga bo’linadi. 
Turli moddalar masalan, suvda eruvchan tuzlarning donador bo’lakchalari yoki tuproq 
yuzasiga tekkan g’uborlari kimyoviy yaralmalar jumlasiga kiradi. Bularga tuzlarning qalin 
qatqoloqlari, karbonatlarning oqish dog’lari, temir (II)-gidroksidlarning zangsimon dog’lari kiradi. 
Yer qazuvchi hayvonlarning yo’llari va ildizlarning o’rinlari, turli o’simlik tomirchalari qoldiqlari 
biologik yaralmalarga kiradi. 
Gips (CaSО
4
•2H
2
O) tuproq yuzasida qatqaloqlar hosil qiladi, tuproqning orasida esa 
bo’shliqlarni to’ldiruvchi muayyan katta kichik kristallar shaklida bo’ladi. 
Kalsiy karbonat toshlarning sirtlarida g’uborlar, mayda oq dog’lar hosil qiladi. 
Temir (II)-gidroksid o’tloq va botqoq tuproqlarda zang tusli dog’lar ko’rinishida bo’ladi. 
Kremniy donador bo’laklar sirtida oq g’uborlar paydo qiladi. 
Biror yaralmaning bo’lishi va uning qanchalik chuqurlikda yotishi, shakli, miqdori tuproqlar 
genezisini va ularning unumdorligini hamda meliorativ tadbirlarga naqadar muxtoj ekanligini 
aniqlashga imkon beruvchi muhim ko’rsatkichlar hisоblanadi. 
Tuproqlarda o’simlik hosil qilgan biologik yaralmalardan donador bo’laklar sirtida mayda 
ildizlarning naqshlarini va ildizlar chirigandan sо’ng bo’sh qolgan yoki tuproq massasi va tuzlar 
bilan to’lib qolgan bo’shliqlarni ko’rsatish mumkin. 
Tuproq qo’shilmalariga
- o’simlik ildizlarning chirimay qolgan qismlari, suyaklar, toshlar 
pishiq g’isht bo’laklari, idish tovoqlarning siniqlari va h.k. lar kiradi. Bunday qo’shilmalar tuproq 
tarkibining o’zgarishiga sezilarli ta’sir ko’rsatmaydi. 
Tuproq qo’shilmalarining turli chuqirliklardan topilishi mazkur keltirilmalarning qalinligi va 
sug’orib ekin ekiladigan dehqonchilikning tarixi haqida fikr yuritish imkonini beradi.