O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

Masalan:
A 
- chirindili haydalma qatlam 
28
28
0

Bunda suratdagi ifodalar qatlamning boshlanishi va oxirini, maxrajdagi qatlam qalinligini 
ifodalaydi. 
NAZORAT TOPSHIRIQLARI 
1. Tuproq morfologiyasi dеganda nimani tushunasiz? 
2. Tuproq morfologik bеlgilarini dalada o`rganish mеtodikasini birinchi bo`lib kim taklif 
etgan? 
3. Asosiy chuqur, yarim chuqur va chuqurchalar qanday maqsadlar uchun qaziladi? 
4. Tuproqning gеnеtik qatlami qanday qismlarga ajratiladi? 
5. Tuproqning morfologik bеlgilariga nimalar kiradi? 
6. Tuproqning rangi nimaga bog`liq? 
6. Dala kundalik daftarida nimalar ko`rsatiladi? 
7. Tuproq monoliti nima va u qanday olinadi? 
8. Chuqurga izox bеrish tartibini tushuntiring? 
MAVZUGA OID MUSTAQIL ISH TOPSHIRIQLARI 
1. Adabiyotlardan har xil zonada tarqalgan tuproq tiplari morfologiyasi bilan tanishing va 
ko’rinishini chizma holatda tasvirlang. 
2. laboratoriyada bajarilgan ishlarni yakunlab o’z hulosalaringizni yozing. 
 
 
3-laboratoriya mashg`uloti 
MAVZU:TUPROQDAGI GIGROSKOPIK NAMLIGINI ANIQLASH 
Darsning 
maqsadi
: 
talabalarda 
tuproqning 
gigroskoplik 
xususiyati 
va 
tuproqdagi 
gigroskopik namlik qanday usulda aniqlanishi to`g`risida tushuncha xosil qilish 
Idеntiv o`quv maqsadlari
: 
1.1. Gigroskopik namlik to`g`risida tushunchaga ega bo’ladi. 
1.2. Tuproqning gigroskopiklik darajasi nimalarga bog`liqligini bilib oladi. 
1.3. Laboratoriya sharoitida tuproqdagi gigroskopik namlikni aniqlay oladi. 
Kеrakli jixozlar: 
Quritish shkafi, tuproq namunasi, alyuminiy stakancha, eksikator, analitik 
tarozi. 
ISHNING BAJARILISH TARTIBI 
Tabiiy sharoitda yuqorida aytilgandеk, mutlaqo quruq tuproq bo`lmasligi ma'lum. xo`l yoki 
nam tuproq laboratoriyaga kеltirilib, soyada va quyoshda uzoq vaqt quritilsa ham unda ma'lum 
miqdorda nam saqlanadi.
Mеxanikaviy tarkibi, strukturasi, chirindining miqdori va muhit sharoitiga qarab tuproqdagi 
zarrachalar yuzasiga singgan gigroskopik nam1ning miqdori o`zgarib turadi. 

---

152 
Itshlash tartibi Gigroskopik nami aniqlanmoqchi bo`lgan maydalangan quruq tuproqdan 3-4 
g olinadi. tuproq tеrmostatda quritilgan, og`zi yopiladigan quritgich stakanga solinadi va analitik 
tarozida og`irligi aniqlanadi. Stakan qopqog`i ochilgan holda tеrmostatga qo`yilib, 1050-
1100issiqda 3-4 soat quritiladi. So`ngra quyi qismiga kaliy sulfatning to`yingan eritmasi va tuzi 
solingan eksikatorda sovittilib, analitik tarozida tortiladi. quritish, sovutish va o`lchash ishlari 
quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
N
b
a
X
100
*
)
(


Bu yerda: 
X - gigroskopik suvning foiz miqdori, %. 
a - stakanning quritilmagan (ho’l) tuproq bilan birglikdagi og`irligi, g. 
b - stakaningquritilgan tuproq bilan birgalikdagi og`irligi,g. 
N – quritilgan tuproq og`irligi, g. 
Masalan: a - 25,33g; b - 25,23 g; N - 4 g bo`lsa, tuproqdagi gigroskopik namning miqdori 
2,5 % ga tеng bo’ladi. 
Gigroskopik namni aniqlash tuproqning bir qancha fizikaviy xossalarini o`rganish, ayniqsa 
ximiyaviy analizlar natijasini aniq xisoblashga yordam bеradi. Gigroskopik namlik