O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi fаrg’оnа pоlitехnikа instituti

Rajalashtirishning tarmoqlangan usuli.  
Tarmoqlangan  rejalashtirish  korxonaning  strategik  rejalari,  va  uzoq  muddatli 
loyixa  reja  tashkiliy  ҳamda  boshqa  turdagi  faoliyati  mazmuni  davomiyligining 
grafiklar  orqali  ifodalash  shakllaridan  biridir.  CHiziqli  grafiklar  va  jadval 
ko‘rinishdagi  xisoblar  bilan  bir  qatorda  rejalashtirishning  tarmoqlangan  usullari 
uzoq  muddatli  rejalar  va  uzoq  muddat  davomida  qo‘llaniladigan  ishlab  chiqarish 
chizimlarini  yaratish  modellarini  tuzishda  keng  qo‘llaniladi.  Korxonaning  yangi 
raqobatbardosh  maҳsulot  yaratish  borasidagi  faoliyatining  tarmoqlangan  rejalari 
loyixa ishlab chiqarish va moliyaviy iqtisodiy faoliyatning umumiy davomiyligini 
emas  balki  aloҳida  jarayonlar  yoki  bosqichlarni  amalga  oshirish  davomiyligi 
ҳamda ketma-ketligini ҳam aks ettiradi.Ishlab chiqarish  jarayonlarini bajarish reja 
grafiklari  birinchi  marta  Amerika  firmalarida  G.Gant  tomonidan  qo‘llanilgan. 
CHiziqli  grafiklarda  belgilangan  mashtab  bo‘yicha  gorizontal  o‘qda  ishlab 
chiqarishning  bosqichlari  bo‘yicha  ish  davomiyligi  joylashtiriladi.  Bajariladigan 
ishlar  tsiklining  mazmuni  vertikal  o‘qda  ifodalanadi.  TSiklli  yahni  chiziqli 
grafiklar  odatda  qisqa  muddatli  yoki  tezkor  rejalashtirishda  qo‘llaniladi.  Bunday 
reja  grafiklarning  asosiy  kamchiligi  aloҳida  olingan  ishlarni  yagona  ishlab 
chiqarish  tizimiga  birlashtirish  imkoniyatining    yo‘qligi  ҳisoblanadi.  CHiziqli 
grafiklardan farqli ravishda tarmoqli rejalashtirish iqtisodiy va matematik ҳisoblar, 
grafik  va  analitik  ҳisoblar,  tashkiliy  va  boshvaruv  qarorlari,  operativ  va  taktik 
rejalar asosi bo‘lib, ular turli murakkab texnik obhektlarni bajarish loyixalarining 
modellashtirish, tahlil qilish va optimallashtirishni tahminlaydi. 
Tarmoqli rejalashtirish bajariladigan ishlarning mantiqiy ketma ketligi 
davomiyligini aks ettiradigan va tuzilgan grafiklarni iqtisodiy matematik usullar, 
kompyuter texnikasi asosida optimallashtirish taminlaydigan grafiklar ishlab 
chiqarish va tadbirkorlikning turli soҳalarida muvaffaqiyat bilan qo‘llanilishi 
mumkin.  
-  marketing tadqiqotlarini bajarish. 
-  Ilmiy tadqiqot ishlari; 
-  Tajriba – konstruktorlik ishlashlarni loyiҳalash. 
-  Maҳsulotlar tajriba yoki seriyali ishlab chiqarishni o‘zlashtirish. 
-  yangi maҳsulotlarni ishlab chiqarish biznes rejasini tuzish; 
-  inovatsion faoliyatini boshqarish va xakozolar. 
Zamonaviy ishlab chiqarishda tarmoqlangan rejalashtirishni qo‘llash quyidagi 
strategik va operativ maqsadlarga erishishni tahminlaydi. 
1.  Xar bir bo‘linmani rivojlantirish maqsadki bozor talablaridan kelib chiqib 
tanlash; 
2.  Xar  bir  bo‘linmalarga  vazifalarni  monostrategik  maqsadlar  bilan  o‘zaro 
belgilab berish. 
3.  Loyixa rejalarni tuzishga belgilangan ishlarning aniq boshqaruvchilarni jalb 
etish. 

---

 
141
 
4.  Korxonadagi mavjud cheklangan resurslarni samarali taqsimlash va 
ishlatish. 
5.  Ishlarning asosiy bosqichlarini bajarish yo‘lini istiqbollash va muddatlarni 
korrektirovka qilish. 
6.  Turli texnologik usullarning ko‘p variantli iqtisodiy tahlilini amalga 
oshirish.   
7.  Tashqi muxit, ichki muҳit qa boshqa bozor sharoitlarini ҳisobga olgan ҳolda 
ishlarni bajarish reja grafiklarini korrektirovka qilish. 
8.  Ishlab chiqarish natijalari, xarajatlar va ishlarning borishi borasida operativ 
mahlumot olish. 
9.  Rejalashtirish va boshqarish jarayonida uzoq muddatli umumiy 
strategiyalarni qisqa muddatli aniq maqsadlar bilan aloqasini taminlash. 
 
SHunday qilib, tarmoqlangan rejalashtirish tizimini qo‘llash korxonani 
rivojlantirish strategik rejasining optimal variantlarini ishlab chiqishga yordam 
beradi. 
Ushbu  tizimda  asosiy  rejaviy  xujjat  bo‘lib  bajarilgan  ishlarning  mantiqiy 
aloqadorligi  aks  ettirilgan  axborot  dinamik  modelni  ifodalovchi  tarmoqlangan 
grafikda  zaruriy  darajada  detallashtirilgan  ҳolda  faoliyat  turini  yakunlashni 
tahminlaydigan ishlar ketma ketligi va vaqti ko‘rsatiladi. 
Tarmoqlangan modellar barcha korxonalarda uzoq muddatli va joriy 
rejalarni tuzishda keng qo‘llanilishi mumkin. 
Tarmoqlangan rejalashtirish resurslarga  talabni aniqlash bilan cheklanib 
qolmasdan ulardan oqilona foydalanishni nazorat qilish imkonini beradi.  
Tarmoqli grafiklar yordamida barcha moddiy, meҳnat, moliyaviy va boshqa 
resurslar, ishlab chiqarish vositalarini yagona tizimga birlashtirish mumkin bo‘ladi. 
Tarmoqlangan  rejalashtirish  tizimini  yaratish  eng  avvalo  rejalashtirish 
obhekti  va  maqsadini  asoslash  rejalashtirish  organlari  tuzilmasi  va  funktsiyalari, 
modelning amal qilish tartibini o‘rnatishni amal qilish tartibini o‘rnatishni ko‘zda 
tutadi. 
Aniq sharoitlarga bog‘liq ҳolda asosiy raҳbarlik va ijor funktsiyasini korxonaning 
rejalashtirish  xizmati  raҳbarlik  bajarishlari  mumkin.  Iqtisodchi  mutaxassislar 
tarmoqli rejalarni tuzishni tahminlaydilar va ularning bajarilishini nazorat qiladilar. 
Turli ishlab chiqarish tizimlarini tarmoqli rejalashtirishning muҳim bosqichlari 
quyidagilardir. 
1.  Ishlar kompleksini aloҳida qismlarga ajratish va ularni javobgar ijrochilarga 
biriktirish. 
2.  Qo‘yilgan maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan ishlarni aniqlash va 
ifodalash. 
3.  Dastlabki tarmoqli grafiklarni tuzish, rejalashtirilgan ishlar mazmunini 
aniqlashtirish. 
4.  Yig‘ma tarmoqli grafikni tuzish. 
5.  Tarmoqli grafikda ҳar bir ishning bajarilish vaqtini asoslash va 
aniqlashtirish. 
 

---

 
142
 
Rejalashtirilgan ishlar kompleksini taqsimlash loyixa raҳbari tomonidan amalga 
oshiriladi. 
Tarmoqli rejalashtirishda 2 usul qo‘llaniladi. 
1.  Ijrochilar o‘rtasida funktsiyalarga gorizontal taqsimlash. 
2.  Loyiҳaga raҳbarlik darajasini sxemasini vertikal shakllashtirish  
 
            
1-  Ҳolatda obhekt aloҳida jarayonlarga taqsimlanadi. Buning uchun 
yiriklashtirilgan grafik tuziladi. So‘ngra ҳar bir jarayon operatsiyalar, 
uslublar, qismlarga taqsimlanadi. Ҳar bir tashkil etuvchi ishga o‘z 
grafigi tuziladi. 
2-  Murakkab loyiҳalashtirilayotgan obhekt loyixani boshqarish kerakli 
tuzilmasi tuzish yordamida aloҳida qismlarga bo‘linadi.  
 
Tarmoqli grafiklarni tuzish ҳar bir darajada ularning raҳbarlari yoki javobgar 
ijrochilar tomonidan amalga oshiriladi. Ulardan ҳar biri rejalashtirish jarayonida 
quyidagi funktsiyalarni bajaradi. 
-  biriktirilgan ishlar xajmi uchun daslabki tarmoqli grafik tuzadi. 
-  Biriktirilgan ishlarning bajarilishini baҳolaydi, zaruriy ahborotlarni 
raҳbariyatga yetkazib turadi. 
Ishlab chiqarish bo’linmalari xodimlari bilan birgalikda rejaviy va boshqaruv 
qarorlarini tayyorlashda ishtrok etadi.