O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi davlat soliq qo‘mitasi soliq akademiyasi

Barqarorlikni tekshirish usulini amalga oshirish ketma-ketligi.

Masala. Quyida berilgan 1 va 2 loyiha ma’lumotlariga asoslanib, ularning barqarorligini tahlil qiling va eng samaralisini tanlang. Bunda ikkala loyiha uchun loyiha muddati – 5 yilni; loyihalarga qo’yilgan investitsiyalar – 100 ming AQSh dollarini; kapitalning bahosi – 10% ni tashkil etadi. Loyihani amalga oshirishda yillar bo’yicha pul tushumi bir xil summani tashkil etadi.

Loyiha	Pul tushumlari, ming AQSh dollari
	Optimistik	Eng ko’p bo’lishi mumkin bo’lgan	Pessimistik
1	40	35	25
2	50	40	20

Masalaning echilishi quyidagicha amalga oshiriladi:

Loyiha-1	T, yillar.						NPV
	0	1	2	3	4	5
Optimistik	-100	45	45	45	45	45	71,8
Eng ko’p bo’lishi m.b.	-100	35	35	35	35	35	32,7
Pessimistik	-100	25	25	25	25	25	-5,2

Loyiha-2	T, yillar.						NPV
	0	1	2	3	4	5
Optimistik	-100	50	50	50	50	50	89,6
Eng ko’p bo’lishi m.b.	-100	40	40	40	40	40	51,6
Pessimistik	-100	20	20	20	20	20	-24,2

formula bo’yicha variatsiya kattaligini topamiz.
1) Var (NPV) = NPVopt. - NPVpess.= 51,7- (-5,2) = 56,9(AQSh dollari)
2) Var (NPV) = NPVopt. - NPVpess.= 89,6- (-24,2) = 113,8(AQSh dollari)
4. Investitsiya risklarini pasaytirish yo’llari.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirishdagi alohida risklar ta’sirini yo’qotish yoki yumshatish uchun bir qancha yo’llardan foydalaniladi.
1. Riskdan qochish - risk bilan bog’liq tadbirlardan voz kechishni (demak, bunda foydadan ham voz kechishni) bildiradi.
2. Riskni ushlab qolish – investor zimmasiga riskni qoldirish, bunda investor o’z kapitalini riskli tadbirlarga yo’naltirayotganda, risklardan ko’riladigan zararlarni qoplash uchun mablag’i bo’lishi kerak.
3. Riskni uzatish (sug’urtalash) – investor risk havfini kimningdir zimmasiga yuklaydi. Riskni sug’urtalash, mantiqan olganda, muayyan risklarni sug’urta kompaniyalariga berishni anglatadi. Uning mohiyati investorning riskdan qutilish maqsadida daromadning bir qismidan voz kechish orqali aks ettiriladi. Bunda investorning risk darajasini “nol”ga tushirish uchun to’lovni amalga oshirishga tayyor ekanligini tushunish mumkin. Ko’p hollarda, sug’urta kompaniyalari moliyaviy risklarni sug’urtalash bilan risk darajasini pasaytirishga to’liq erishishiga xizmat qiladilar.
4. Riskni pasaytirish - ko’zda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun zahira mablag’larini tashkil etish yo’li bilan yo’qotishlar hajmini qisqartirish hisoblanadi. Ko’zda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun zahira mablag’larini tashkil etishdagi asosiy muammo risklarning jiddiy oqibatlarini baholash hisoblanadi. Buning uchun loyiha qiymatini boshlang’ich baholashni hisobga olish lozim. Bu esa zahira summasini aniqlashga katta yordam beradi.
Riskni pasaytirishning aniq vositasini tanlashda investor quyidagi tamoyillarga asoslansa, maqsadga muvofiq bo’ladi:
- ortiqcha tavakkal qilish kerak emas;
- risk oqibatlari to’g’risida o’ylash lozim;
- kam narsa uchun risk qilish kerak emas.