O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/122
Sana30.04.2022
Hajmi1,8 Mb.
#597248
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

 
Tayanch tushunchalar: 
muallif gapi, o`zlashtirma gap, ko`chirma gap, o`zga 
gaplarda tinish belgilari.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1. Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. – Т., 
1995. 
2. Сайфуллаева Р., Менглиев Б. в.б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. III. 
– Т., 2006. 
3. Ўзбек тили грамматикаси. II том. – Т., 1976.


4. Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – Т., 1987. 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.
Ko`Chirma gap haqida ma‘lumot bering. 
2.
O`zlashtirma gapning o`ziga xos xususiyatlari. 
3.
Ko`Chirma gapda tinish belgilarining ishlatilishi. 
 
16-ma’ruza. Murakkab sintaktik butunliklar.
 
Reja: 
1. Murakkab sintaktik butunliklar. 
2. Gapning kirish va kiritma kengaytiruvchilari.
3. Matn. 
Gap undalma bilan ham kengayishi mumkin. Undalma gap tarkibidagi II shaxs 
kishilik olmoshi bo`lgan so`zshakl ma‘nosini muayyanlashtiruvchi unsur bo`lib, u 
mantiqan so`z kengaytiruvchisi maqomida bo`ladi. Biroq u kengayayotgan so`z bilan 
bog`langanda, grammatik aloqaga ega emas. Undalma mazmunan bog`langan 
so`zshakl nutq yo`naltirilgan shaxs yoki narsa predmetni ifodalaydi. Undalma 
vazifasida, odatda, bosh kelishikdagi ot, ba‘zan otlashgan so`zshakllar keladi. 
Demak, undalma gap lisoniy strukturasiga bevosita daxldor bo`lmagan, gap 
tarkibidagi ifodalangan yoki ifodalanmagan ikkinchi shaxs olmoshining so`z 
kengaytiruvchisi hisoblanadi. Ajratilgan bo`lak ajralmish bo`lak bilan mazmunangina 
munosabatga kirishganligi kabi, undalma ham nutq yo`naltirilgan shaxs, predmet 
bilan mazmuniy bog`lanishga ega bo`ladi. 
Undalma kengaytirgan olmosh so`zshakl gapning barcha bo`laklari, bo`lakning 
kengaytiruvchilari, qolaversa, bo`lak bo`laklarining kengaytiruvchilari bo`lishi 
mumkin.
Kesim: Do`stim, ishonganim sizsiz. 
Ega: Oybek, (sen) maktabga kechikyapsan. 
Hol: Salim, sen tufayli murodimga yetdim. 
Aniqlovchi: Gulbadan, sening muhabbating dilingda pinhon. 
To`ldiruvchi: qarchig`ay changalim, senga yo`l bo`lsin. 
Undalma qo`llanganda u kengaytirgan so`z tushib qolishi ham mumkin. 1.Ey 
SHarqning bo`stoni, dilimga payvand! 2.Kel, ey Furqat, suxanni muxtasar qil. 
So`zlovchining nutqi qaratilgan shaxs, predmetni ifodalovchi so`zshakl gap 
tarkibida yo`q va uni tiklab ham bo`lmasligi mumkin: 1.Hay qizlar, mana bo`ldi pora-
pora paranji. 2. Yigitcha, mashina jo`nayapti. Ammo baribir, undalma ifodalanmagan 
ikkinchi shaxs olmoshi mazmunining muayyanlashtiruvchisi ekanligi ma‘lum bo`lib 
turadi. 
Undalma vazifasida qo`llanadigan so`zlar: 
1.Ot: Xola, bemahalda nima qilib yuribsiz? 
2.Otlashgan so`zlar: 1.Ko`rganlar, gapiring. 2. Tentagim, nima deysan? 3. 
Birinchi, men ikkinchi! 


Undalma kengayishi ham mumkin: 1. Yaxshi yigit, sevganingdan ayrilma. 2. Oq 
ilon, oppoq ilon, oydinda yotganing qaniq 
Undalma uyushishi ham mumkin. Bunda nutq turli narsalarga qaratiladi. 
Daraxtlar, bo`stonlar, sizdan so`rayman.
Undalma gapning barcha o`rinlarida kela oladi. Gap boshida kelganda uni 
ochadi, oxirida esa yopadi: 1. Aziz do`stim, omonmisan?- 2.Omonmisan, aziz 
do`stim. 
Undalma mustaqil gap sifatida ham bo`lishi mumkin: 1. Opa! Sen ham odam 
edingmi? 2.Bola qichqirdi: «Dada!»

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish