O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/122
Sana31.03.2022
Hajmi1,8 Mb.
#520258
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Tayanch tushunchalar: 
sintaktik aloqa, teng aloqa, teng tarkibli qo`shma gaplar, 
teng tarkibli qo`hsma gaplar LSQi.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1. Сайфуллаева Р. Ўзбек тилида қўшма гапларнинг формал – функционал 
тадқиқи. – Т., 1994.
2. Сайфуллаева Р., Менглиев Б. в.б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. III. 
– Т., 2006.
3. Ўзбек тили грамматикаси. II том. – Т., 1976.
4. Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – Т., 1987. 
 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.[WPm,WPm] tipik ko`rinishli qo`shma gaplarni ta‘riflang.


2.Teng tarkibli qo`shma gaplarning lisoniy xususiyatlarini izohlang.
3. Teng tarkibli qo`shma gaplarda bog`lovchilarning o`rni.
4. [WPm,WPm] tipik ko`rinishli qo`shma gaplarning nutqiy voqelanishi.
 
 
11-ma`ruza. Tobe tarkibli qo`shma gaplar. 
Reja: 
1.
Tobe tarkibli qo`shma gaplar – qo`shma gaplarning bir ko`rinishi sifatida.
2.
[WPm→WPm] tipik ko`rinishli qo`shma gaplar. 
3.Tobe tarkibli qo`shma gaplarning nutqiy qo`llanilishi.
 
 
 
[WPm→WPm] tipik ko`rinishli qo`shma gaplar.
[WPmQWPm] tipik 
ko`rinishli gaplarda har ikkala sodda gap ham shakllangan [Pm] ga ega bo`lsa-da, 
birinchi gapning markazi mustaqil sodda gap kesimi (MKSH) bo`la olmaydi. U 
hamisha tobe gap markazini shakllantiruvchi vosita sifatida bo`lib, o`z mazmunini 
namoyon qilish uchun o`zidan keyin mustaqil holda namoyon bo`la oladigan, 
voqelanishi uchun oldingi gapga ehtiyoj sezmaydigan gap bo`lishini taqozo qiladi. 
Boshqacha aytganda, bu tipik ko`rinishli gap tarkibidagi oldingi sodda gapning 
kesimi NKSH bilan, keyingisi MKSH bilan shakllangan bo`ladi. 1.Firuza toshli 
uzukni olar ekan, Saidaxonning ko`zlari quvonChdan yaltirab ketdi. (S.Ahmad.) 
2.Ra‘no guruchni endi tuzlagan ham ediki, ichkaridan Anvar Chiqib keldi. 
3.Botirjon telefonda endi gaplashib bo`luvdiyam, Choy ko`tarib qirmizxon kirib 
keldi. (N.Aminov.) 4.Havo ochilsa, aylanishga boramiz. (S.Nuriy). 5.Unga ustozi 
Chin dildan barakalla barakalla desa, Aziz ko`nglida to`lib turgan niyatini ham 
aytadi. Bu gaplarning barchasidagi birinchi sodda gap mustaqil qo`llana olmaydi, 
qo`llanganda ham ushbu qo`shma gap tarkibidagi ma‘nolarni bera olmaydi. Keyin 
turgan sodda gaplar esa bunday emas.
[WPm→WPm] tipli qo`shma gaplar tarkibidagi nomustaqil kesimni hosil 
qiluvchi turli-tuman vositalar bor. Nomustaqil kesim shaklining o`zbek tilidagi tipik 
vakili shart mayli qushimchasi -sa dir. Masalan, Men o`qisam, u eshitadi gapida U 
eshitadi gapi o`z holicha mustaqil sodda gap bo`lib kela oladi, Men o`qisam qismi 
esa qo`shma gap tarkibidan tashqari ham Shu holicha mazkur mazmunni 
beraveradi.
 
-sa qo`shimchasi bilan shakllangan kesimli gaplar mustaqil qo`llanaverishi ham 
mumkin. Masalan: 1.Avra-astarini ag`darib mohiyatiga nazar tashlasangiz. 
(S.Azimov.) 2.qishloqqa borsam. (A.qahhor). 3.Vatangadolikning men tortmagan 
azobu-uqubati, ozori bo`lmasa kerak. (S.Azimov.) 4. Nahotki, o`ldirsalar. 5. Menga 
, Iskandariyadagi mashhur devonaga Berlindan telegramma kelsa bo`ladimi? 
(S.Azimov.) 6.qani, hey Mamadali, gapirsang-Chi.. (A.qahhor.) 
Ushbu gaplarda -sa shart mayli qo`shimchasi istak, aChinish, sevinCh, qistash
kabi ma‘noviy bo`yoqlarga ega. Bu gaplar o`zidan keyin keluvchi gaplar bilan
mazmunan bog`lanib, matn yaxlitligini ta‘minlashga xizmat qiladi. Shu kabi gaplar 
qanchalik mustaqil qo`llana olmasin, baribir o`zlaridan keyin qandaydir 
qurilmalarning bo`lishini taqozo qiladi. Masalan, 1. -Uyga qaytsam. Nima deysiz? -
YAxshi bo`lardi kabi. 



Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish