O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

2-Su’wret. Fraktsiyalarg’a aji’rati’p aydaw a’spabi’
Sorawlar ha’m tapsi’rmalar

1. Suyi’q zatlardi’ aydaw joli’ menen tazalaw usi’llari’n tu’sindirip berin’.

2. Atmosfera basi’mi’nda benzol menen ksilol mi’sali’nda fraktsiyalarg’a bo’lip aydawdi’n’ a’hmiyetin ha’m islew usi’li’n tu’sindirin’.

3. Qanday hallarda organikali’q zatlardi’ vakuum asti’nda ha’m suw puwi’ ja’rdeminde aydaw kerek?

Ta’jiriybe -4. Anilindi ekstraktsiya usi’li’ menen aji’rati’w

A’sbap ha’m reaktivler: Aji’rati’w voronkasi’, stakanlar (100 ml), filtr qag’az, voronka, anilinnin’ toyi’ng’an suwli’ eritpesi, xloroform, suwsi’z potash.

Ekstraktsiya usi’li’ - aji’rati’li’wi’ kerek bolg’an zatti’n’ o’z-ara aralaspaytug’i’n tu’rli eritiwshilerde ha’r qi’yli’ da’rejede eriwine tiykarlang’an. Suwda erigen zatlardi’ suwli’ eritpesinen estraktsiyalawda organikali’q eriwshilerden, mi’sali’: dietilefir, geksan, etilatsetat, benzol, xloroform, dixloretan si’yaqli’ eritiwshilerden paydalani’ladi’. Ekstraktsiya ushi’n ha’r qi’yli’ aji’rati’w voronkalari’ isletiledi. Laboratoriyada o’simliklerdi ekstraktsiya qi’li’p, tu’rli quramali’ birikpelerdi aji’rati’p ali’wda Sokslet apparati’nan paydalani’ladi’.

Jumi’sti’n’ bari’si’. 20 ml anilinnin’ distillengen suwdag’i’ toyi’ng’an eritpesinen (100 g suwda 18 ^oS ta 3,6 g anilin eriydi) si’yi’mli’g’i’ 100 ml bolg’an aji’rati’wshi’ voronkag’a quyi’ladi’ ha’m oni’n’ u’stine 10 ml xloroform (yamasa dixloretan) qosi’ladi’ Voronkani’n’ qaqpag’i’n jawi’li’p, a’ste-aqi’ri’n shayqati’ladi’ ha’m waqti’-waqti’ menen voronka ishinde payda bolg’an basi’mdi’ voronkani’n’ to’mengi ta’repin joqari’g’a qaratqan halda ashi’p shi’g’ari’ladi’. Son’ voronka shtativke ornati’li’p, ondag’i’ aralaspa biraz ti’ndi’ri’ladi’ ha’m to’mengi xloroform qabati’ taza kolbag’a ali’nadi’. Voronkada qalg’an suwli’ qabat qaytadan, usi’ ta’rizde eki ma’rte ekstraktsiya qi’li’nadi’. Xloroformli’ ekstraktlar bir kolbag’a ji’ynaladi’ ha’m suwsi’z K₂CO₃ sali’ni’p qurg’ati’ladi’. Son’ ekstrakt filtrlenip, aydaw usi’li’ menen anilin aji’rati’p ali’nadi’.
Sorawlar ha’m tapsi’rmalar

1. Zatlardi’ tazalawdi’n’ ekstraktsiya usi’li’ni’n’ a’hmiyetin tu’sindirip berin’. Bul usi’ldan qanday jag’dayda paydalani’w mu’mkin

2. Azi’raq fenol aralasqan anilindi qanday etip a’piwayi’ ekstraktsiya usi’li’nda aji’rati’p ali’w mu’mkin

3. Benzol ha’m anilin aralaspasi’nan aydaw usi’li’n paydalanbay benzoldi’ qalay aji’rati’p ali’wg’a boladi’

3-Su’wret. Anilinnin’ suwli’ aralaspasi’n ekstraktsiya qi’li’w
Ta’jiriybe-5 Naftalindi sublimatsiya usi’li’ menen tazalaw

A’sbap ha’m reaktivler: Stakan, kolba, saat aynasi’, kapillyar tu’tikshe, balqi’w temperaturasi’n ani’qlaw a’spabi’, texnikali’q naftalin, muzli’ suw.

Qatti’ zatlardi’ qi’zdi’rg’anda suyi’qlanbay turi’p puwg’a aylani’w qubi’li’si’ sublimatsiya delinedi. Sublimatlang’an zatlardi’n’ puwi’ suwi’ti’lg’anda olar ja’ne qatti’ zatqa aylanadi’.

Jumi’sti’n’ bari’si’. Si’yi’mli’li’g’i’ 250 ml bolg’an ximiyali’q stakang’a 1 g a’tirapi’nda naftalin sali’p, stakandi’ muzli’ suw sali’ng’an tu’bi domalaq kolba menen bekitin’ ha’m a’ste-aqi’ri’n qi’zdi’ri’n’. Bunda kolbani’n’ suwi’q tu’binde naftalinnin’ iyne si’yaqli’ kristallari’ payda boladi’. Sublimatlang’an bul kristallardi’ shpatel (yamasa skalpel) ja’rdeminde qi’ri’p ali’p saat aynasi’na sali’n’ ha’m balqi’w temperaturasi’n ani’qlan’. Taza naftalinnin’ balqi’w temperaturasi’ 80 ^oS.


13-Su’wret. Sublimatsiya ushi’n a’spab