O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

 Nu = 

l/

; 
Re = wl/

; 
l
– chiziqli o‗lcham bo‗lib, pufakcha radiusining funksiyasi, m; 
w
-
bug fazasi harakatining o‗rtacha tezligi, m/s; 
Odatda pufakchalar diametri 2...3 mm bo‘ladi va uni ushbu formuladan hisoblab topish 
mumkin: 


5
0
02
0
,
,













g
d
o
(21.9) 
Oxirgi kriterial tenglamadan erkin va majburiy konveksiya sharoitida pufakchali qaynash 
jarayonida 

ni hisoblash uchun quyidagi tenglama keltirib chiqarilgan. 
3
2
2
кай
T
q
b






bu yerda 
b
= 0,075 + 0,75 
(

b
/

-

b
)
0,66
- o‗lchamsiz koeffisient; 
v
-suyuqlikning kinematik 
qovushoqligi, m
2
/s; 

- sirtiy taranglik koeffisienti, N/m. 
Erkin konveksiya sharoitida pufakchali qaynash rejimida 

ni aniqlash uchun ushbu tenglama 
taklif etilgan: 
37
,
0
12
,
0
45
,
0
7
,
0
75
,
0
033
,
0
033
,
0
2
10
77
,
7
туй
T
c
q






























(21.10) 
bu yerda 


, 

- bug‗ va suyuqlikning zichliklari, kg/m
3
; 

- suyuqlik va bug‗ni ajratib turuvchi 
chegaradagi sirtiy taranglik, N/m; 

- suyuqlikning issiqlik o‗tkazuvchanligi, Vt/m

K; 
q=Q/F
– 
solishtirma issiqlik yuklama, Vt/m
2
; 

suyuqlik qovushoqligi, Pa

s; 
s
– suyuqlikning solishtirma 
issiqlik sig‗imi, J/(kg

K
)
; 
T
tuy
– to‗yinish temperaturasi, K.
Katta hajmda suvning qaynash jarayonida issiqlik berish koeffisientini tahminiy hisoblash 
uchun quyidagi formulani qo‗llash mumkin: 
7
0
7
0
72
2
,
,
,
абс
р
q




(21.11) 

---

76 
4
0
7
0
72
2
,
,
,
р
q




bu yerda 
r 
– bosim, kg

k/sm
2 
(21.11) formulani 
q = 
0,4

 q
kr
va 
r
abs
= 
0,2...10 kg

k/sm
2
 
bo‗lgan oralikda ishlatish mumkin. 
21-1- jadvalda eng ko‗p uchraydigan issiqlik almashinish jarayonlarining tahminiy issiqlik 
berish koeffisientlari keltirilgan. 
21-1- jadval 
t/r 
Issiqlik almashinish jarayoni 
Issiqlik berish koeffisienti, 
Vt/(m
2

K) 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
Gazlarni isitish va sovitish (atmosfera bosimida) 
Organik suyuqliklarni isitish va sovitish 
Suvni isitish va sovitish 
Suvning qaynashi 
Suv bug‘larining kondensatsiyalanishi 
Organik suyuqlik bug‗larining kondensatsiyalanishi 
10...50 
50...1500 
200...10000 
500...10000 
4000...15000 
500...2000 
Nazorat savolari: 
1.Agregat holati o‗zgarishida issiqlik berish 
2. Agregat holati o‗zgarishida issiqlik berishning asosiy tenglamasi 
3. Erkin konveksiya sharoitida pufakchali qaynash rejimini tushuntiring 
22-MAVZU. ISSIQLIK O‘TKAZISh JARAYONLARINI INTENSIVLASh 
Reja: 
22.1.Issiqlikning o‗tishi 
22.2.Jarayonni intensivlash 
 
22.1.Issiqlikning o‘tishi 
Kimyo mahsulotlari sifat ko`rsatkichlarini yaxshilash maksadida ularga issiqlik asosan 
isciqlik tashuvchi bilan qizdirilayotgan devor orqali yuboriladi. Issiqlikni bir muxitdan ikkinchisiga 
biror devor orqali berilishi issiqlik o`tishi deyiladi. Tekis devor orqali issiqlikning o`tishi jarayonida 
temperaturaning o`zgarishi 22.1 - rasmda ko`rsatilgan. 
22.1-rasm. Tekis devor orqali issiqlikning o`tishi jarayonida temperaturaning o`zgarishi. 
Bunda berilgan issiqlik miqdori issiqlik o`tkazishning asosiy tenglamasi bilan 
hisoblanadi: 
(22.1) 
bu yerda: K - issiqlik o`tkazish koeffitsienti; 
- issiq va sovuq muxit temperaturalarining 
o`rtacha farqi; F - muxitlarni ajratuvchi devor yuzasi; -jarayon davomiyligi.
Uzluksiz ishlaydigan turg‘un jarayonlar uchun: 
(22.2) 
Issiqlik o`tkazish koeffitsienti temperaturasi yuqori bo`lgan muxitdan temperaturasi past 
bo`lgan muxitga vaqt birligi ichida ajratuvchi devorning 1m
2 
yuzasidan, muxitlar temperaturalari 
farqi 1
0
S bo`lganda o`tkazilgan issiqlik miqdorini belgilaydi va Bt /(m
2 
K). birligida o`lchanadi. 

---

77 
(22.3) 
bu yerda: 
- issiq muxitdan devorga va devordan sovuq muxitga issiqlik berish 
koeffitsientlari; , - devorning qalinligi va uning issiqlik o`tkazuvchanli koeffitsienti. 
Agar devor bir necha qatlamdan tashqil topgan bo`lsa: 
(22.4) 
i -devor qatlamining tartib raqami; n - qatlamlar soni. 
Issiqlik utkazish koeffitsientiga teskari kattalik termik qarshilik deyiladi. 
(22.5) 
Tenglamadagi 
-issiqlik o`tkazish jarayonining harakatlantiruvchi kuchi yoki o`rtacha 
temperaturalar farqi deb yuritiladi. 
Issiqlik almashinish qurilmalarida issiqlik tashuvchi moddalarning uch xil asosiy temperatura 
rejimi mavjud:
1. Issiqlik tashuvchilardan ikkalasining ham temperaturasi birgalikda uzluksiz o`zgaradi, 
(ikkala issiqlik tashuvchining agregat holati o`zgarmaydigan hol); 
2. Issiqlik tashuvchilardan birtasining temperaturasi o‘zgarishsiz koladi (suyuqlik bug‘ining 
o`zgarmas bosimda kondensatsiyalanib, o‘z issiqligini berishi); 
3. Issiqlik almashinish jarayonida ikki issiqlik tashuvchining ham temperaturasi o`zgarishsiz 
qoladi (bug‘ning kondensatsiyalanishi - suyuqlikning qaynashi, bug‘ning kondensatsiyalanishi - 
qattik materialning erishi). 
Issiqlik tashuvchi agentning va mahsulotning o`rtacha temperaturalar farqi ularning oqim 
yo`nalishiga qarab quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi: 
agar issiqlik tashuvchilar yo`nalishi parallel bo`lsa; 
(22.6) 
(22.7) 
(22.8) 
agar issiqlik tashuvchilarning yo`nalishi qarama-qarshi bo`lsa; 
(22.9) 
bu yerda: 
. -mos holda, issiqlik tashuvchi agent va isitilayotgan muxitning 
boshlang‘ich temperaturalari, 
0
S; 
- issiqlik tashuvchi agent va isitilayotgan muxitning 
oxirg‘i temperaturalari,
0
S. 
Issiqlik tashuvchilar temperaturalarining o`zgarish grafigi 22.2-rasmda ko`rsatilgan. 
22.2-rasm. Issiqlik tashuvchi agentlar temperaturalarining yuza bo`yicha o`zgarishi: 
a) parallel yo`nalishda; b) qarama-qarshi yo`nalishda. 
Agar issio`lik tashuvchilarning harakati kesishuvchan yo`nalishda bo`lsa, o`rtacha 
temperaturalar farqi quyidagicha aniqlanadi: 
(22.10) 
bu yerda: 
- o`rtacha temperaturalar farkiga tuzatma. 

---

78 
22.2. Issiqlik jarayonlarini intensivlash 
Issiqlik almashinish jarayoni uchun qurilma loyixalanayotganda jarayonning intensiv 
borishiga harakat qilinadi, bundan tashqari loyixalanayotgan qurilma iqtisodiy jixatdan ham optimal 
bulmogi shart. Issiqlik o`tkazish jarayonining intensiv bo`lishi issiqlik o`tkazish koeffitsientining 
qiymatiga bog‘lik bo`ladi. Uning kiymatini oshirish uchun issiqlikni o`tkazayotgan devor qalinligi 
minimal, issiqlik berish koeffitsientlarini maksimal qiymatda bo`lishiga erishish zarur. Bunga issiqlik 
tashuvchilar oqim rejimini turbulent bo`lishini ta`minlab erishiladi. Agar issiqlik berish 
koeffitsientlari orasidagi farq katta bo`lsa, ulardan kichigining qiymatini oshirish maqsadga 
muvofiqdir. 
Nazorat savollari: 
1.Issiiqlikning o‗tishi 
2.Issiqlikning silindrik duvor orqali o‗tishi 
3.Issiqlik jarayonlarini intensivlash 
23-MAVZU. YUQORI TEMPERATURALI MODDALAR BILAN ISITISH. ELEKTR 
TOKI BILAN ISITISH 
Reja: 
23.1.Yuqori temperaturali organik suyuqlik va ularning bug‗lari bilan isitish 
23.2.To‗yingan suv bug‗i bilan isitish 
23.3.Tutun gazlari bilan isitish 
23.4.Elektr toki bilan isitish 
23.1.Yuqori temperaturali organik suyuqlik va ularning bug‗lari bilan isitish 
Ushbu guruh issiqlik eltkichlariga quyidagi organik moddalar kiradi: gliserin, etilenglikol, 
naftalin, difenil efiri, difenilmetan, ditolilmetan, difenil va polifenollarni xlorlash mahsulotlari, 
mineral moylar, tetraxlordifenil, kremniy organik birikmalar va hokazolar. 
Sanoatda eng keng tarqalgan yuqori temperaturali organik suyuqliklardan biri difenil 
aralashma (26,5 - difenil va 73,5% - difenil efiri) sidir. Ushbu issiqlik eltkich sirkulyatsion usulda 
isitish uchun ishlatiladi va erkin sirkulyatsiya sharoitida issiqlik berish koeffisienti 200...350 
Vt/(m2

K). 
Difenil aralashmasining asosiy afzalliklaridan biri shundaki, yuqori bosim ishlatmasdan turib 
yuqori temperaturalar olish mumkinligidir. Masalan, 300°S temperaturada suv bug‘ining bosimi 87,6 
at bo‘lsa, difenil aralashmasida esa - atigi 2,4 at. 
Ushbu guruhdagi organik suyuqliklar yordamida 250...400°S temperaturagacha isitish 
mumkin. 
Suv yoki boshqa issiqlik eltkichning isitish uchun ketgan sarfi issiqlik balansidan aniqlanadi: