O`zbekiston respublikasi oliy va o`R

Forscha terminlar tahlili. O`zbek tili tarkibiy qatlamida fors tilining o`rni beqiyos. Hatto turkiy davlatlarda o`rta asrlarda ushbu til davlat tili maqomiga ham ega bo`lgan. Shu sabab, umumturkiy qatlamga oid bo`lsa-da, forsiycha terminlarni ham ko`rib chiqamiz. Jumladan, bozor termini ham forsiycha bo`lib, ushbu so`z asosida yigirmaga yaqin terminlar hosil qilingan. Demak, etimologik jihatdan bozor termini dominant termin hisoblanadi.

Bozor [ forscha bozor, bozor rastasi ] – 1. Aholi savdo-sotiq qiladigan maxsus joy, maydon. Otang – bozor, onang – bozor³¹. 2. Shunday joyda savdo-sotiq qilinadigan kun; yakshanba kuni. Bozor kuni dam olishga tog`ga chiqamiz. 3. Iqtisodiyotda sotuvchilar bilan xaridorlar o`rtasidagi tovar ayirboshlash munosabatlari. Jahon bozorida o`zbek paxtasining qiymati salmoqli o`rin egallaydi. Bozor + chi = bozorchi – 1) bozorda savdo-sotiq qiluvchi savdogar; 2) bozorda yuruvchi, bozorni xush ko`ruvchi odam.

Bozirgon fors tilidan olingan bo`lib, savdogar, tijoratchi degan ma`nolarni ifodalaydi. Bozorgon termini ham savdogar degan ma`noda qo`llanadi. Bozirgon terminining fonetik jihatdan o`zgargan shakli hisoblanadi. Bozurgoniy shakli ham mavjud bo`lib, savdogar ma`nosida qo`llangan.

Bozorbon forsiycha termin bo`lib, 1. Bozor qorovuli., 2. Bozor boshlig`I; ma`nolarida qo`llanadi. Bozorbon – bozorkom – bozorboshi terminlari ayni bir ma`noni ifodalash uchun qo`llanadi, ya`ni bozor boshlig`i ma`nosida.

Bozorbop – bozor suyadigan, xaridor yoqtiradigan, bozorgir, tezketar.

Bozorboshi – 1. Bozorning asosiy maydoni. 2. Bozorkom.

Bozorgir – bozorda olinadigan, xaridori bor

Bozori – bozorda sotish uchun mo`ljallab tayyorlangan; bozorbop yoki bozordan keltirilgan.

Bozorshab – bozor + shab ( tungi, kechki), kechki bozor – tunda bo`ladigan bozor.

Bozorlamoq, bozorlashmoq – bozorga borib kelmoq, bozorda aylanib savdo-sotiq qilib kelmoq.

Bozorlik – 1) bozori termini ma`nosi bilan ayni bir xil. 2) bozordan sotib olib kelingan tuhfa.

Bozorchilik – bozorga xos bo`lgan faoliyat, rasm-rusum, qonun-qoidalar majmuyi.

Bozor-o`char – savdo-sotiqqa oid ikir-chikirlar; bozorlik.

Korchalon – dallol, ishbilarmon.

Magazin – forscha termin bo`lib, har xil mahsulotlar sotiladigan chakana savdo do`koni va uning binosi. Magazinda savdo-sotiq qiluvchi termini esa o`zbek tilida affiksatsiya usuli bilan hosil qilingan: magazin + chi < magazinchi.

Vofurush – forscha “vo” – ochiq, “furush” – savdogar; 1) poyafzal sotuvchi; 2) egar, o`roq kabi buyumlar sotuvchi do`kondor. Termin tarkibidagi furush so`zi o`zbek tiliga qo`shimcha sifatida ko`chgan, ya`ni furush leksik birlik emas, balki morfem birlik hisoblanadi: dorifurush, gilamfurush, unfurush, bo`yrafurush kabilar.

O`zbek tili lug`at boyligining ma`lum bir qismi til taraqqiyoti jarayonida uning o`zigagina xos ichki imkoniyatlari asosida hosil qilingan so`zlardan ham iborat. Ularni esa quyidagicha leksik-semantik maydonlarga ajratdik:

1. 
   O`zbekcha o`zak va qo`shimcha asosida hosil qilingan terminlar:
   

sotuvchi, ko`tarachi ( ulgurji savdo qiluvchi ), oluvchi.

2. 
   O`zlashma o`zak + o`zbekcha yasovchi affiks tuzilishidagi terminlar:
   

Forscha so`zlardan: bozorchi, bozorlik, bozorchilik, magazinchi, bozorlamoq, bozorlashmoq; arabcha so`zlardan attorlik, attorchi, attorchilik, baqqollik, baqqolxona, bazzozlik; ruscha so`zlardan arendachi; inglizcha so`zlardan: distribyutorlik, auditchi, aksiyador, bizneschi kabilar.

3. 
   O`zbekcha o`zak + o`zlashma affiks orqali hosil bo`lgan terminlar: