O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

kengayishiga sabab, ular tarkibida hajm juda ortadigan kalsiy
gidrosulfoalyum inat, y a ’ni 
«sement basillasi»
h osil b o ‘lishidir,
«
basilla
» bu holda ijobiy rol o ‘ynaydi.
K onstruksiya yoki buyum larning yem irilgan qismlari — darz
va yoriqlarini tuzatishda kengayadigan sem en t ishlatiladi. Bu
sem en tn i prof. V .V . M ixaylov (R ossiya) ixtiro qilgan. U n in g
tishlashish davrining boshlanishi — 1—4 daqiqa, tugash m udda-
tin in g oxiri 5— 10 soat. Bunday sem ent tishlashish jarayonida
kirishish o'm iga kengayish xususiyatiga ega. U n in g suvdagi chiziqli
kengayishi 0,1% , quruqlikdagi kengayishi 3%.
Bunday kengayadigan sem ent giltuproqli sem entni aralashtirish
y o ‘li bilan olinadi. U n in g 28 kundan keyingi markasi 300, 500 ga
teng.
G iltuproqli sem ent asosida kengayadigan bog‘lovchi material-
lam ing boshqa turi ham bor. Bu P.P. Budnikov, B.B. Skramtayev va
I.V. Kravchenkolar (Rossiya) tavsiya etgan gips toshqol-giltuproqli
sem entdan tayyorlanadi. Bunday sem ent giltuproqli sem ent (45%),
m aydalangan dom na toshqoli (25%) va ikki m olekula suvli gips (30
%) aralashmasidan tayyorlanadi. Mazkur bog‘lovchi material o ‘z
xususiyatiga ko‘ra, gips-giltuproqli sem entga yaqin turadi.
Portlandsem entning ham bir qancha turlari bor. Fransuz ohm i
L ose birinchilar qatori, tarkibida 70—80% portlandsem ent, 15—
20% dom na toshqoli va 5— 15% kengayuvchi qism idan iborat
sem en tn i tavsiya etgan edi. Bu kengayuvchi tarkibiy qism i ikki
suvli gips (50% ), qizil boksit (25%) va b o ‘r (25%) aralashmasini
kuydirish y o ‘l bilan olinadi. M azkur qism qanchalik k o‘p b o ‘lsa,
sem en t yana ham k o ‘proq kengayadi, tosh qoln ing asosiy vazifasi