O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

Qurilish tajribasidan m a’lumki, tarkibida sulfat kislotasining kalsiy,
magniy, natriy, am m oniy tuzlari va ulaming aralashmasi bo'lgan
suvlar ta’sirida beton ba’zan yorilib ketadi. Chunki suvdagi bunday
m oddalar qotib qolgan o d d iy portland sem enttosh tarkibidagi
gidroalyuminat 3CaO • A120 3 • 6 H 20 bilan kimyoviy reaksiyaga
kirishib, basillani eslatuvchi n inasim on kristallar h o sil qiladi.
203

---

K o‘pincha bunday birikma 
«sement basillasi»
 deb ham ataladi. Uning
k im yoviy ifodasi quyidagicha: 3CaO • A 1 ,0 3 • 3 C a S 0 4 • 31H 20 .
B a ’zan kalsiy gidrosulfoalyum inat deb ataladigan bu birikma
hosil b o ‘lgach, qotgan sem enttosh hajmiy kengayishga intiladi.
Natijada ichki kuchlanish z o ‘rayib, sementda darzlar paydo bo‘Iadi.
Chunki erim agan 3CaO • A120 3 • 6H 20 bilan erigan gipsning
birikishi tufayii kam eruvchan gidrosulfoalyum inat hosil b o iis h i
hajm ning (erim agan 3CaO • A120 3 • 6H 20 ga nisbatan) taxm inan
4 ,6 marta kengayishiga olib keladi. Sem enttoshning kengayishi
natijasida uning tarkibiy tuzilishi buzilib, m ustahkam ligi pasayadi
va u yem irilaverad i. « S em en t basillasi» b e tó n u ch u n xavfli
hisoblanib, u sh o ‘ralash bilan birlashganda ayniqsa xavf kuchayadi.
Basilla ta’sirida inshoot chatnab yoriladi va betón ichida suvga y o ‘l
ochiladi. Binobarin, kalsiy gidratning erishi uchun qulay sharoit
tu g'ilad i. X ullas, « sem en t basillasi» sem en tn in g s h o ‘ralashini
tezlashtiradi.
Betonning bunday suvlarga chidamliligini oshirishda bog‘lovchi
materiallami to‘g ‘ri tanlashning ahamiyati katta. Portlandsementning
sulfatli suvlarga chidam liligini oshirish uchun uning tarkibidagi