O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

bo'ladi: zo'ldirsim on siniq m ayda donali zieh gips yoki bo'shliqda
tartibsiz yo'n alad igan yirik d on ali gips (alebastr); ipaksim on
tovlanad igan, t o ‘g ‘ri joylash gan , ip sim on kristallardan tarkib
topgan tolali jins ham da qatlam -qatlam yassi tiniq kristallar tarzida
joylashgan plastinkasim on gips.
Tarkibida ikki m olekula suv b o ‘lgan gips m onoklin singoniyaga
m ansub. U n in g kristalli t o ‘ri C a2+ ionlar ham da S 0 42' sulfat
tetraedrlarini o ‘z ichiga oigan suv molekulalaridan iborat qatlamlar
24

---

bilan b o ‘lingan qavatlardan tarkib topadi. K oordinatsiya son i 8
bo‘lgan Ca2+ ionlari va S 0 42 ioni bilan suv molekulalariga nisbatan
bir-biri bilan kuchliroq bog‘langan. Shuning uchun suv m oleku-
lalari joylashgan (012) yuzalarga ko'ra ikki gidrat kristallari nihoyat-
da birikuvchanligi bilan farqlanib turadi. Birikuvchanlik (111)
bo'yicha kamroq, (100) bog'lanishi b o ‘yicha esa sust. Ikki molekula
suvli gips qiziganida dastlab suv m olekulaning Ca2+ va S 0 42' ionlari
bilan sustroq bog‘lanishlari uziladi va kristall to ‘rdan suv y o ‘qoladi.
O d a td a g ip s u s tu n s im o n v a t a b le tk a s im o n sh a k lla r d a
kristallanib, k o 'p in c h a qaldirg‘o c h d u m in i eslatu vch i q o ‘sh
ayrilar hosil qiladi. Shuningdek, qirralari qiyshiq va yuzasi silliq
yostiqsim on kristallar ham gips u ch u n xos. Q o'sh ayri tizim lar
hosil b o'lish i tufayli ikki yoki bir n ech a panjasim on qayrilgan
shakldagi kristallar ham uchraydi. K ristallar b a ’zan yirikroq
shoh-shabba shakllarga birlashadi. K ristallam ing yorug‘lik nurini
sindirish k o ‘rsatkichi:
N g = 1,5305; N p = 1,5207.