O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

P.A .Rebinder va E .E .Segalova o ‘z izlanishlarida yarim m olekula
suvli gip s L e S h a tely e ch izm a si b o ‘y ic h a g id ratatsiyalan ib ,
kristallangan tarkibiy tuzilm a hosil qilishini ko'rsatib berdilar.
Ular mustahkamlik ortishining to ‘xtashini yoki, hatto uning yarim
molekula suvli gips butunlay ikki m olekula suvli gipsga aylanguniga
qadar m u stahk am lik p a sa yish in i aniqladilar. T a d q iq otch ila r
fikricha, bu hodisa qotgan jism ning yaxlit kristallashgan tarkibiy
tuzilm asining hosil b o ‘lishiga olib k eluvchi b itish choklarida
kristallarning m uayyan y o cnalishda o ‘sishidan yuzaga keladigan
ichki kuchlanishlar qism an buzilish sodir b o ‘lishi bilan izohlanadi.
G ip s suvga qorilgandan s o ‘ng 3 0 —40 daqiqa o 'tg a c h , y a ’ni
bog'lovchi m oddaning gidratatsiyalanish jarayoni tugashi oldidan
nam holatdagi eng yuqori m ustahkam lik ta’m inlanadi. M ustah-
kamlikning bundan keyingi ortishi gidratatsiya bilan em as, balki
suvning bug‘lanishi va m aterialning qurishi samarasidir. Kristallar
yuzasini namlab tum vchi suvning y o ‘qolishi (parlanib ketishi)
birinchidan, m ustahkam likning ortishiga olib keladi, ikkinchidan
csa, kristallarning bir-biriga nisbatan sirg'alishini y o ‘qotadi va
og'irlik ostida siljish deform atsiyasini keskin kamaytiradi.
P.A .Rebinder va E.E .Segalovalar bir gu m h ilm iy xodim lar
bilan olib borgan tadqiqotlari natijasida quymalarning m ustah-
29

---

kam ligi kristallarning katta-kichikligi bilan ular o ‘rtasidagi tuta-
shuv m aydonlarining nisbatiga bog‘liqdir, shu nisbatni o ‘zgartirish
bilan gipsning qayta kristallanish vaqtida uning m ustahkam ligini