O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

5.11- rasm. Bir fazali ko‘prikli tiristorli o‘zgartgichning boshqaruv burchagi turli bo‘lgandagi kuchlanish epyurlari

O‘rtacha to‘g‘irlangan kuchlanish shtrixlangan yuzalar farqi bilan aniqlanadi. Rostlash burchagi = bo‘lganda o‘rtacha to‘g‘irlangan kuchlanish nolga teng bo‘ladi (5.11 v- rasmga qarang).
Tiristorli o‘zgartirgich to‘g‘irlagich va invertor rejimlarida ishlashi mumkin. = 0 dan π /2 gacha bo‘lganda to‘g‘irlagich rejimi kuzatiladi. Bunda o‘rtacha to‘g‘irlangan kuchlanish to‘g‘irlangan tok zanjiridagi E.YU.K. dan katta bo‘lishi kerak E_d>E_ya.
To‘g‘irlangan tokning yo‘nalishi o‘zgartirgich to‘g‘irlangan kuchlanishning yo‘nalishi bilan mos tushadi.
Agar burchak π /2 dan oshirilsa ( = ÷ ), unda tiristorlar ochilgan paytdagi manfiy yarim to‘lqin yuzasi musbat yarim to‘lqin yuzasidan katta bo‘ladi, va natijada o‘zgartirgichning to‘g‘rilangan o‘rtacha kuchlanishi manfiy bo‘ladi
(5.11 g - rasm). Bu esa (5.15) formuladan ham ko‘rinib turibdi. Endi
o‘zgartirgichning invertor rejimi paydo bo‘ladi. Bu rejim yuritmaning rekuperativ tormozlanishini ta’minlashi mumkin.
O‘zgartirgichning manfiy kuchlanishi ta’sirida tiristorning bir tomonlama o‘tkazuvchi bo‘lganligi sababli tok o‘ta olmaydi. Shuning uchun o‘zgartirgichning invertor rejimi uchta shart qanoatlantirilganda bo‘lishi mumkin.

1. 
   To‘g‘irlangan tok zanjirida E.YU.K, manbai bo‘lishi kerak. Uning kattaligi invertorga qarshi to‘g‘irlangan E.YU.K. qiymatidan yuqori bo‘lishi kerak; tiristorli yuritma sxemalarida – motor yakori E.YU.K.i invertor E.YU.K. dan katta bo‘lishi kerak. Ya’ni E_ya> /E_d/.
   
2. 
   E.YU.K. manbai (motor yakori) o‘zgartirgichga shunday ulangan bo‘lishi kerakki, yakor E.YU.K.i ta’sirida tokning o‘tishi imkoni bo‘lsin.
   
3. 
   Tiristorni rostlash burchagi dan katta bo‘lishi kerak > .
   

Bu shartlar qanoatlantirilganda o‘zgarmas tok motori generator rejimida ishlaydi va o‘zgarmas tok ishlab chiqaradi. Bu tok esa tiristorli o‘zgartirgich yordamida o‘zgaruvchan toka aylantirib tarmoqqa uzatiladi TO’-D elektr yuritmasi uning motori ikkita qarama – qarshi ulangan o‘zgartirgichlar orqali ta’minlanganda, reversli deb ataladi (5.10 v - rasmga qarang).

O‘zgarmas tok kuchlanishi manbai sifatida tiristorli o‘zgartgich, boshqarish burchagi bilan rostlanadigan E.YU.K. bilan (E_d)va R_n ichki qarshilik bilan xarakterlanadi.
R_n = R_a + R_γ (5.16)
Bunda R_a – o‘zgaruvchan tok tarafidagi iste’mol manbasi aktiv qarshiligi (tarmoq reaktori yoki transformatori).
R_γ – tiristorni ulash paytidagi kuchlanish pasayishiga bog‘liq bo‘lgan shartli qarshilik.
O‘zgartirgichlar iste’mol tarmog‘iga tarnsformator orqali yoki tarmoqli reaktor orqali ulanadi.
Iste’mol tarmog‘ining transformatorsiz sxemalarida tarmoqli reaktor ikkita vazifani bajaradi: o‘zgartirgichdagi qisqa tutashuv tokini cheklaydi va
o‘zgartirgichning iste’mol tarmog‘iga salbiy ta’sirini kamaytiradi. Transformator ham, reaktor ham aktiv va induktiv qarshilikka ega.
Transformator fazasining ikkilamchi chulg‘amiga keltirilgan aktiv qarshiligi transformator pasportida berilganlarga asosan aniqlanishi mumkin:
R_m = ,
Bu yerda, I_2f – transformator ikkilamchi chulg‘amining nominal faza toki; R_qt – transformatorning qisqa tutashuvida quvvat yo‘qotishi.
Tiristorning ulanish jarayoni 5.12 - rasmda keltirilgan.