qo‘zg‘atishmeyoriyoqimdabo‘lganda,2.qo‘zg‘atisho‘zgartirilgandaNosimmetrik magnit zanjiriga ega bo‘lgan aniq qutbli konstruktsiyali sinxron motor uchun rotor maydoni hosil qiladigan momentdan tashqari reaktiv moment ham hosil bo‘ladi. Bu reaktiv moment rotorning maxsus holatga ya‘ni magnit oqimi yoli uchun magnit singdirilishi maksimal qiymatga ega bo‘ladigan holatga intilish paytida namoyon bo‘ladi. Bunday motorning burchak xarakteristikasi quyidagi tenglama bilan izohlanadi (3.27 b - rasm).
Bunda va - ko‘ndalang hamda boylama oqlar bo‘yicha induktiv qarshilik.
Sinxronmotorningishrejimlari.
Sinxron motor sinxron rejimda ishlaganda bitta ishchi tezlikka ega bo‘ladi. Shuning uchun bu motorlarni yurgazish asinxron rejimda amalga oshiriladi. Buning uchun rotor konstruktsiyasida qisqa tutashtirilgan chulg‘am nazarda tutilgan. Uning konstruktsiyasi asinxron motor qisqa tutashtirilgan rotorning ariqchasiga (olmaxon qafasi katagiga) o‘xshaydi. 3000 ayl/min. tezlikka ega bo‘lgan sinxron motorlarda rotor katta o‘lchamiga ega bo‘ladi va bu rotorning jismining ozi yurgazish katagi rolini oynaydi. Motor sinxronosti tezligiga erishgunga qadar qisqa tutashtirilgan asinxron motor singari 3.25 - rasmdagi
2 – mexanik xarakteristika bilan ishlaydi. Sinxronosti tezligiga erishganda
(a nuqtasi), ya‘ni kamida 0,95 ω0bo‘lganda, qo‘zg‘atish chulg‘amiga o‘zgarmas tok yuboriladi va motor sinxronlikka intiladi hamda sinxron rejimni bildiruvchi b nuqtadagi ishga otadi.
Sinxron tezlik bilan ishlash rejimi o‘rnatilganda yurgazish katagidan tok otmaydi. Rotorning yurgazish (olmaxon qafasi) katagi qisqa vaqt ishlash rejimiga hisoblanadi va bu asinxron rejimda uzoq vaqt (20 – 30 s dan kop) ishlashga ruxsat berilmaydi.
Yurgazish (olmaxon qafasi) katagi rejimini ta‘minlashdan tashqari sinxron rejimda o‘tkinchi jarayonlarni mo‘tadillovchi dempfer chulg‘ami vazifasini ham o‘taydi.
Sanoat uchun mo‘ljallangan sinxron motorlar elektrmagnit qo‘zg‘atish uchun tokni mustaqil o‘zgarmas tok manbaidan oladilar. Bunday manbalar sifatida quyidagilardan foydalaniladi: o‘zgarmas tok generatorlari (qo‘zg‘atuvchi), ular sinxron motor bilan bitta valda joylashishi mumkin (3.28 b - rasm) yoki alohida dvigatel bilan aylantirilishi mumkin (3.28 a - rasm), yoxud sinxron dvigatel bilan bir valda joylashgan o‘zgaruvchan tok generatori bo‘lishi mumkin, shuningdek, sanoat manbasidan olingan tokni tiristorli
to‘g‘irlagichlar orqali o‘zgarmas tokka aylantirib beriladi. (3.28 c - rasm). Agar generatordan o‘zgaruvchan tok olinsa (3.28 d - rasm) yarim o‘ktazgichli to‘g‘irlagichlar sinxron mashinaning rotoriga joylashtiriladi, natijada qo‘zg‘atish chulg‘amiga alohida cho‘tkalar o‘rnatishning zarurati qolmaydi va sinxron mashina kontaktsiz ko‘rinishga keladi.
Berilgan tezlikka erishish paytida, ya’ni motor asinxron rejimda ishlayotganda qo‘zg‘atuvchi kuchlanish o‘chirilgan holda rotor chulg‘amiga ulanishi mumkin (yopiq ulangan qo‘zg‘atuvchi sxemasi), shuningdek, qo‘zg‘atish chulg‘amida KM kontaktori orqali uzilgan bo‘lishi ham mumkin (3.23 va 3.28 - rasmlar sxemalariga qarang). Ohirgi holatda qo‘zg‘atish chulg‘ami qarshilikka ulanadi yoki qisqa tutashtiriladi. Tezlik olish paytida qo‘zg‘atish chulg‘ami uchlarini ochiq qoldirish mumkin emas, bu holatda chulg‘amda katta sirpanish hisobiga katta sirpanish E.Yu.K. to‘planishi mumkin.
Qo‘zg‘atuvchi sifatida tiristorli o‘zgartirgich yoki rotor bilan aylanadigan to‘g‘irlagich ishlatilganda yurgazish paytida qo‘zg‘atish chulg‘ami shuntlovchi tiristor yordamida qisqa tutashtiriladi.
3.28 – c - rasmdagi sxemani ko‘rib chiqamiz. Motorni asinxron rejimda yurgazish paytida tiristorli o‘zgartirgichdagi (Ud) kuchlanish nolga teng bo‘ladi. Qo‘zg‘atish chulg‘amida sirpanish E.Yu.K. induksiyalanadi. Uning ta’sirida VD stabilitron orqali yordamchi VS tiristori ochiladi va qo‘zg‘atish chulg‘ami razryad qarshiliklarga (R) ulanadi. Motor sinxronosti tezligiga erishganda E.Yu.K. kamayadi, stabilitron yopiladi va VS tiristori razryad qarshiliklarini uzadi, undan so‘ng esa qo‘zg‘atish chulg‘amiga o‘zgartirgichdan (Ud) o‘zgarmas tok kuchlanishi uzatiladi. 3.28. - rasm
