O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Asinxron dvivgatelning soddalashtirilgan vektor diagrammasi. ni 0ga tenglashtirib, asinxron motor momenti maksimal qiymati M_k va unga mos keladigan sirpanishning kritik qiymati S_k ni topamiz.

M_k = (3.24)
Moment maksimal qiymatini nominal qiymatiga nisbati asinxron motor zo‘riqish qobilyati deyiladi.
λ = (3.25)


S_k = ± (3.26)

bunda, S_k –kritik sirpanish; (+) belgisi bu qiymat xarakat rejimiga tegishli ekanini bildiradi; (-) belgi esa generator rejimini bildiradi.

(3.24) va (3.25) larni e’tiborga olgan xolda (3.21)
formulani qo‘llash uchun birmuncha qulay ko‘rinishga keltirish mumkin.

(3.27) formula Kloss formulasi deyiladi.

(3.27)

15 kW dan ortiq quvvatga ega bo‘lgan motorlarda r₁ katta qiymatga ega emas, 50 Gts chastotada esa X_k dan ancha kam bo‘ladi. Shuning uchun yuqoridagi formulalarda r₁ ni e’tiborga olmasak ham bo‘ladi. Unda
= (3.28)


S_k= , yoki S_k =S_n (λ+ ) (3.29) r₁ni e’tiborga olmasak Kloss formulasi quyidagi ko‘rinishga keladi:
(3.30)
Asinxron motorning posportida berilganlarini, ya’ni nominal momenti M_n, sirpanish nominal qiymati S_n hamda, motor zo‘riqish qobilyati λ ni bilgan holda (3.29) va (3.30) lardan foydalanib uning mexanik xarakteristikalarini aniqlashimiz mumkin.
3.5 - rasmda korsatilgan asixron motorning mexanik xarakteristikalarini tahlil qilib koramiz. U egri chiziqli bo‘lib ikki qismdan iborat. Birinchisi – sirpanish 0 dan S_k gacha bo‘lgan ishchi qism. Bu qism chiziqli ko‘rinishga yaqin va manfiy bikirlikka ega. Bu yerda motor hosil qilayotgan moment stator toki I₁ ga hamda rotor toki I₂ ga taxminan proportsional bo’ladi. Xarakteristikalarning bu qismida Sk bo’lgani uchun (3.30) formula mahrajidagi ikkinchi bo‘linma birinchisiga nisbatan juda kichik qiymatda bo‘ladi. Shuning uchun uni inobatga olmasa ham bo‘ladi.
Unda mexanik xarakteristikaning ishchi qismini chiziqli xolda korishimiz mumkin bo‘ladi:

M = yoki M = (3.31)
S_k katta qiymatga ega bo‘lganda (S>S_k), mexanik xarakteristikaning ikkinchi qismi egri chiziqlardir va tizim bikirligi β musbat bo‘ladi. Sirpanish ortishi bilan motor toki ham ortib boradi, shunga qaramay moment aksincha kamayib boradi. Agar asinxron motor rotor chulg‘amlari tashqi zanjirda qisqa tutashtirilgan bo‘lsa, bunday motorning yurgazish toki (ω=0, S=0) juda katta bo‘ladi va nominal tokdan 10-12 barobar ortib ketadi. Shu paytning o‘zida yurgazish momenti nominal momentning 0,4 -0,5 barobarida ko‘rsatiladiki qisqa tutashgan rotorli motorlar uchun yurgazish toki (5,5+7) I_n bo‘ladi va yurgazish momenti (0,9+1.3)M_n bo‘ladi.
Bunday nomutanosiblikni, ya’ni yurgazish toki va yurgazish momenti qiymatini turli nisbatlarda bo‘lishini tushuntirish uchun rotor zanjirining vektor diagrammalarini 3 xil holat uchun ko‘rib chiqamiz:
a) sirpanish katta bo‘lganda (xarakteristikaning yurgazish qismi); b) sirpanish kichik bo‘lganda (xarakteristikaning ishchi qismi). Yurgazish paytida (S=1 bo‘lganda) rotor toki iste’mol tarmog‘i chastotasiga teng bo‘ladi (ʄ₂=50Gts). Rotor chulg‘ami induktiv qarshiligi (3.12) juda katta va rotorning aktiv qarshiligi r₂dan ancha yuqori, tok kuchi esa rotor E.Yu.K. dan φ₂ katta burchakka orqada qoladi, ya’ni rotor toki asosan reaktiv. Bu holatda rotor E.Yu.K.i katta bo‘lgani uchun (E_2,5=1 =E_2n), yurgazish toki juda yuqori bo‘ladi. Biroq cos φ₂ ning kichik bo‘lganligi tufayli rotorning aktiv tashkil qiluvchisi I_2a uncha katta bo‘lmaydi, demak, motor hosil qilayotgan moment ham uncha katta bo‘lmaydi.
Motor tezligi oshib borganda sirpanish kamayadi, rotor E.Yu.K.i, rotor toki chastotasi, rotorning induktiv qarshiligi proportsional ravishda kamayadi. Mos ravishda rotor va statorning to‘liq tok qiymati kamayadi. Biroq cos φ₂ oshgani sababli rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi ortadi, shuningdek, motor momenti ham ortadi.
Motorning sirpanish S_k kamayganda rotor tokining chastotasi shunchalik kamayadiki, induktiv qarishilik aktiv qarshilikdan pasayib ketadi va rotor toki deyarli aktiv tokka teng bo‘lib qoladi (3.7 - rasm.b) motor momenti esa rotor tokiga proportsional bo‘ladi.

7.