O‘zbekiston respublikasi oliy

BO‘LIM MAVZULARI YUZASIDAN TEST SAVOLLARI

1. 
   Sarflangan ish vaqti hisobi qaysi hujjat asosida yuritiladi?
   
   1. 
      Yig‘ma qaydnoma
      
   2. 
      Shaxsiy schyotlar daftari
      
   3. 
      Ish vaqtini hisobga olish tabeli
      
   4. 
      Hisoblash to‘lov qaydnomasi
      
2. 
   Tabel kim tomonidan imzolanadi?
   
   1. 
      Buxgalter
      
   2. 
      Xodim
      
   3. 
      Bo‘lim boshlig‘i
      
   4. 
      Rahbar
      
3. 
   Ish haqi va ushlanmalar summalari qaysi hujjatlarda aks ettiriladi?
   
   1. 
      Tabel
      
   2. 
      To‘lov qaydnomaisi
      
   3. 
      Yig‘ma qaydnoma
      
   4. 
      Ish haqini hisoblash qaydnomasi
      
4. 
   Ishchi xizmatchilarga ish haqi to‘langanda:
   

A. D-t 6710 K-t 5010

B. D-t 6710 K-t 6720

C. D-t 6710 K-t 2010

D. D-t 2010 K-t 6710

5. 
   Ishchi-xizmatchilar ish haqidan daromad solig‘i ushlanganda:
   

A. D-t 6710 K-t 6520

B. D-t 4710 K-t 7010

C. D-t 5910 K-t 6710

D. D-t 6710 K-t 6410

6. 
   Ishchi xizmatchilar ish haqidan ijtimoiy sug‘urta ajratmalari ishlanganda:
   

A. D-t 6410 K-t 6710

B. D-t 6010 K-t 5010

C. D-t 6710 K-t 6710

D. D-t 6710 K-t 6520

7. 
   Ishchilarga mehnat ta’tili vaqtida ish haqi hisoblanganda:
   

A. D-t 8910 K-t 6710

B. D-t 6520 K-t 6710

C. D-t 6710 K-t 5010

D. D-t 6710 K-t 6720

8. 
   Vaqtincha ish qobilyatini yo‘qotgan ishchilarga nafaqa qanday hujjatlarga asosan hisoblanadi?
   
   1. 
      Ma’lumotnoma
      
   2. 
      Ish vaqtini hisobga olish tabeli
      
   3. 
      Tilxat
      
   4. 
      Kasallik varaqasi
      
9. 
   Ish haqining vaqtbay shaklida haq qanday to‘lanadi?
   
   1. 
      Ishlab chiqarilishi lozim bo‘lgan ish uchun belgilanadi
      
   2. 
      Ishlagan vaqtiga qarab
      
   3. 
      Ishlagan vaqti va malakasiga ko‘ra
      
   4. 
      Asosiy ish haqidan tashqari mukofot shaklida
      
10. 
    Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha quyidagi qaysi dastlabki hujjatlar to‘ldiriladi.
    

A. T-1 shakl, T-2, T-3, T-6.

B. A-1 shakl, A-14, A-15, A-16.

C. S-4 shakl, S-16, S-17, S-18.

D. B-1 shakl, B-4, B-5, B-6.

BO‘LIM MAVZULARI YUZASIDAN AMALIY MASHG‘ULOT

1-t o p s h i r i q.

«Ipaktekstil» korxonasi xodimlarining ish vaqtini hisobga olishga oid ma’lumotlar. Boshqaruv xodimlari haqida ma’lumotlar.

Tabel raqami	Xodimning ismi sharifi	lavozimi	Razryad	Ma’lumotlar
101	Abdukarimov S.R.	Boshqa- ruvchi	450000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
105	Hamidov A.K.	Rahbar o‘rinbosari	425000	2-mart kuni sababsiz ishga kelmagan
106	Azimova G.K.	Bosh hisobchi	400000	Rahbar topshirig‘i bilan 14-mart kuni Respublika Soliq Inspeksi- yasida o‘tkazilgan tadbirda ishti- rok etishga bordi
110	Xan N.M.	Buxgalter (kassir)	224000	25-mart kuni ishga 3 soat kechikib kelgan
125	Alekseyev N.M.	Texnik xodim	250000	3-martdan 12-martgacha kasalligi sababli ishga kelmagan
147	Rizayev B.B.	Xo‘jalik mudiri	206000	1-martdan 23-martgacha mehnat ta’tilida bo‘lgan
143	Sadikova H.K.	Xodimlar bo‘limi xodimi	202000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
140	Azimova B.M.	Rahbar kotibasi	150000	6-martdan 9-martgacha arizaga muvofiq sababli ishga kelmagan

Bo‘linma xodimlari haqida ma’lumotlar:

Tabel raqami	Xodimning ismi sharifi	lavozimi	Razryad (oklad)	Ma’lumotlar
201	Davletov D.J.	Bo‘linma boshlig‘i	240000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
202	Rasulova K.M.	Bo‘linma bosh mu- taxassisi	280000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan

203	Muzaffarova U.Y.	Mutaxassis	8-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
205	Kayumov I.F.	Mutaxassis	8-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
207	Xan N.V	Mutaxassis	6-razryad	9 mart kuni sababsiz ishga kechikib kelgan
210	Ivanov K.L.	Mutaxassis	6-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
211	Hakimova B.M.	Tikuvchi	5-razryad	22-mart kuni sababsiz ishga kelmagan
212	Azizova D.R.	Tikuvchi	5-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
213	Egamberdiyeva N.B.	Tikuvchi	4-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
214	G‘aniyeva F.H.	Tikuvchi	4-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
215	Abdurasulova S.S.	Tikuvchi	5-razryad	1-martdan 24-martgacha mehnat ta’tilida bo‘lgan
216	Azimova Z.Y.	Tikuvchi	3-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
217	Akbarxo‘jaye- va J.K.	Tikuvchi	3-razryad	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
218	Shomansurova N.T.	Mutaxassis	180000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
220	Rasulova G.R.	Mutaxassis	180000	16-mart kuni ishdan 2 soat erta ketgan
221	Kamolova F.F.	Mutaxassis	150000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
222	Sultonova Z.T.	Mutaxassis	150000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
225	Mahkamov K.N.	Yuk tashuvchi	150000	Oy davomida to‘liq ishga kelgan
226	Yuldashev D.R.	Yuk tashuvchi	150000	15-martdan 23-martgacha kasal- ligi sababli ishga kelmagan

Quyidagilarni bajarish talab etiladi:

1. 
   Boshqaruv xodimlarining oylik tabelini rasmiylashtiring.
   
2. 
   Bo‘linma xodimlarining oylik tabelini rasmiylashtiring.
   

2 – t o p s h i r i q.
«Ipaktekstil» tikuvchilik fabrikasida chaqaloq kiyimlari komplekti ishlab chiqariladi. Har bir tayyor mahsulot (komplekt) uchun ishchiga 1640 so‘mdan haq to‘lanadi. Har bir normadan ortiqcha ishlab chiqarilgan komplekt uchun 1655 so‘mdan haq to‘lanadi. Kunlik norma miqdori 9 ta komplektdan iborat. Korxonaning bu mahsulotni ishlab chiqarish sexida 4 nafar ishchi ishlaydi.

Topshiriqni bajarish uchun qo‘shimcha ma’lumotlar:

1. 
   Korxona ishchisi Azimova N. kun davomida 12 ta komplekt tikadi.
   
2. 
   Nizomova K. kun davomida 9 ta komplekt tikadi.
   
3. 
   Ibragimova D. kun davomida 14 ta komplekt tikadi.
   
4. 
   Abdurahimova S. kun davomida 7 ta komplekt tikadi.
   

Quyidagilarni bajarish talab etiladi:

1. 
   Barcha xodimlarga ish haqi hisoblang.
   
2. 
   Hisoblangan ish haqidan daromad solig‘ini undiring.
   
3. 
   Hisoblangan ish haqidan boshqa ajratmalarni undiring.
   

VI BO‘LIM

ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI VA MAHSULOT TANNARXINI KALKULYATSIYA QILISH HISOBI

1. ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI HISOBINI TASHKIL QILISH ASOSLARI VA HISOBNING VAZIFALARI

O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan tasdiqlangan

«Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom» buxgalteriya hisobi va hisoboti to‘g‘risidagi amaldagi qonunchilikka muvofiq, xo‘jalik yurituvchi sub- yektlar, jismoniy va huquqiy shaxslar O‘zbekiston Respublikasi, rezi- dentlar, mahsulotlar, ish, xizmatlar tannarxiga kiritiladigan xarajatlarni aniqlashning bir xilligini ta‘minlash maqsadida ishlab chiqilgan. Buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatiga bardoshliligini aniqlashdir.

Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bilan bog‘liq haqiqiy xarajatlarni o‘z vaqtida to‘liq hisobda aks ettirish.
   
2. 
   Mahsulot ishlab chiqarish jarayonida pul, material va mehnat resurslaridan to‘g‘ri foydalanish ustidan nazorat olib borishni ta’minlash.
   
3. 
   Mahsulot turlari bo‘yicha ishlab chiqarish rejasi bajarilishini nazorat qilish.
   
4. 
   Mahsulot ayrim turlarining haqiqiy tannarxini hisoblash.
   
5. 
   Ishlab chiqarishda foydalanilmagan zaxiralarini aniqlash.
   
6. 
   Xo‘jalikda brak hisobiga nobudgarchiliklar va boshqa ishlab chiqarishdagi unumsiz xarajatning bo‘lishiga qarshi kurash olib borish.
   
7. 
   Ishlab chiqarish xo‘jalik hisobi faoliyati natijalarini aniqlash.
   

2. ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI TURKUMLASH

«Xarajatlar tarkibi to‘g‘risida»gi Nizomda xarajatlarni turkumlash va moliyaviy natijalarning tarkib topishining asosiy qoidalari bayon etilgan. Mazkur Nizomga muvofiq hamma xarajatlar quyidagicha guruhlanadi:

1. 
   Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga qo‘shiladigan xarajatlar.
   
2. 
   Ishlab chiqarish tannarxiga qo‘shilmaydigan, ammo asosiy faoliyatdan olinadigan foydadan hisobga olinadigan davr xarajatlariga qo‘shiladigan xarajatlar.
   
3. 
   Korxona umumxo‘jalik faoliyatidan olinadigan foyda yoki zararlarda hisobga olinadigan korxona moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatlar.
   
4. 
   Daromaddan yoki foydadan soliqlar to‘langunga qadar foyda yoki zarar hisob-kitobida hisobga olinadigan tasodifiy zararlar.
   

Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining guruhlanishi

Guruhlanish turi	Xarajat turlari
Ishlab chiqarish jarayonidagi iqtisodiy o‘rniga qarab	Asosiy va doimiy
Tarkibiga qarab	Kompleks va bir elementli
Tannarxga o‘tkazish usuliga qarab	To‘g‘ri va egri
Ishlab chiqarish hajmiga qarab	O‘zgaruvchan va o‘zgarmas
Yuzaga kelishiga qarab	Doimiy va bir vaqtli
Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishiga qarab	Ishlab chiqarish va tijorat
Samaradorlikka qarab	Samarali va samarasiz

Ishlab chiqarish xarajatlari iqtisodiy mazmuniga ko‘ra 2 guruhga bo‘linadi:

1. 
   Asosiy xarajatlar.
   
2. 
   Ishlab chiqarishni tashkil etish va unga xizmat qilish bilan bog‘liq xarajatlar.
   

Asosiy xarajatlarga mahsulot ishlab chiqarishning texnologik jarayoni bilan bevosita bog‘liq xarajatlar kiradi. Masalan: texnologik maqsadlar uchun ishlatiladigan xomashyo, material, yordamchi material, yoqilg‘i, elektr quvvati, ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilarning asosiy va qo‘shimcha ish haqi hamda ijtimoiy sug‘urtaga qilinadigan ajratmalar va boshqa xarajatlar.

Ishlab chiqarishni tashkil qilish hamda unga xizmat qilish bilan bog‘liq xarajatlarga umumiy ahamiyatdagi va boshqa ishlab chiqarish xarajatlari kiradi.

Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishda tannarxga o‘tkazish nuqtayi nazaridan xarajatlar bevosita (to‘g‘ri) va bilvosita (egri) xarajat- larga bo‘linadi.

Bevosita xarajatlar deb, mahsulotning ayrim turlari tannarxiga to‘g‘ri o‘tkaziladigan xarajatlarga aytiladi.

Masalan: texnologik mahsulotlar uchun sarflangan xomashyo va asosiy materiallar, ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilarning asosiy mehnat haqi va boshqalar.

Bilvosita xarajatlar deb, hisobot oyi davomida yig‘ib taqsimlovchi schyotlarda hisobga olinib, tannarxni kalkulyatsiya qilishda mahsulotning ayrim turlari tannarxiga biron-bir ko‘rsatkichga mutanosib ravishda taqsimlash yo‘li bilan qo‘shiladigan xarajatlarga aytiladi.

Mahsulot hajmiga bog‘liqliklar nuqtayi nazaridan xarajatlar o‘zgaruvchan va shartli doimiy (o‘zgarmaydigan) xarajatlarga bo‘linadi. Iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra o‘zgaruvchan xarajatlar asosiy xarajatlarga shartli-doimiy (o‘zgarmaydigan) xarajatlar esa ishlab chiqarishni tashkil qilish va unga xizmat qilish bilan bog‘liq xarajatlarga tenglashtiriladi.

Xarajatlar tarkibi O‘zbekiston Respublikasida «Mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom»da belgilab qo‘yilgan. Ushbu Nizomga muvofiq xarajatlar ikki guruhga bo‘linib hisobga olinishi belgilangan:

1. 
   mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar;
   
2. 
   mahsulot tannarxiga kiritilmaydigan xarajatlar.
   

Bundan tashqari, moliyaviy faoliyat bo‘yicha hamda favqulodda xarajatlar alohida hisobga olinadi.

KORXONA XARAJATLARI
^ Sotish tannarxiga kiritilgan xarajatlar

• 
  Asosiy faoliyatga doir
  

xarajatlar
Asosiy bolmagan faoliyatga_ doir xarajatlar
_ 

Davr xarajatlari

Yuqoridagilardan kelib chiqib xarajatlar quyidagicha guruhlanadi:

1. 
   Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar:
   

1. 
   bevosita va bilvosita material xarajatlar;
   
2. 
   bevosita va bilvosita mehnat haqi xarajatlari;
   
3. 
   boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan ishlab chi- qarish xususiyatiga ega bo‘lgan ustama xarajatlar.
   

2. 
   Davr xarajatlari (operatsion xarajatlar):
   

1. 
   mahsulot sotish xarajatlari;
   
2. 
   ma’muriy yoki boshqaruv xarajatlari;
   
3. 
   boshqa operatsion xarajatlar va zararlar;
   

3. 
   Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar:
   

1. 
   foizlarni to‘lash bo‘yicha xarajatlar;
   
2. 
   xorijiy valuta bilan operatsiyalar bo‘yicha kurslardagi salbiy farqlar;
   
3. 
   qimmatbaho qog‘ozlarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholash natijasidagi zararlar;
   
4. 
   moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar;
   

4. 
   Favqulodda xarajatlar daromad (foyda)dan olinadigan soliq to‘lagunga qadar foyda va zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi. Kalkulyatsiya obyekti bu, korxonalarda tayyorlangan ayrim mahsulotlar, yarim tayyor mahsulotlar, biron-bir buyurtma turi yoki bajariladigan xizmat turlaridan iborat. Korxona uchun kalkulyatsiya obyektining ro‘yxati avvaldan ishlab chiqiladi va mutasaddi xodimlar tomonidan tasdiqlanadi. Xarajatlar hisobi va kalkulyatsiya qilinishni tashkil qilishda kalkulyatsiya birligini to‘g‘ri tanlash ham katta ahami-
   

yatga ega.

3.