O‘zbekiston respublikasi oliy

6.1.1 - jadval Bosh va tanlama to‘plam parametrlari asosiy

harakteristikalarining belgilari

№	Harakteristikalari		Bosh to‘plam		Tanlama to‘plam
	To‘plam hajmi (birliklar soni)		N		n
	Kuzatilayotgan belgiga bo‘lgan birliklar soni.	ega	M		m
	Kuzatilayotgan belgiga bo‘lgan birliklar hissasi.	ega	M p = ------ N		m w = ----- n
	Belgining o‘rta miqdori		Σ Xi Х = N		ΣXi Х = n
	Miqdoriy belgining dispersiyasi		Σ( x - х )^2 σ^2 = N		Σ(x - х )^2 σ^2 = n
	Hissasining dispersiyasi		σ2v	= pq	σ^2w = w (1- w)

Tashkiliy reja umumiy holda quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

1. 
   Kuzatishning maqsadi va vazifalari.
   
2. 
   Tatqiqot obektining chegaralarini aniqlash.
   
3. 
   kuzatish dasturini ( anketalar, surov varaqalar, hisobot shakkllari va shu singarilarni ) ishlab chiqish.
   
4. 
   Tanlash tartibi, usullari va xajmini aniqlash.
   
5. 
   Kuzatish o‘tkazish uchun zarur bo‘ladigan kadrlarni tayyorlash, formulyarlar, instruktiv hujjatlarni ko‘paytirish va shu singarilar.
   
6. 
   Tanlangan to‘plam harakteristikalarini hisoblash va tanlash hatolarini aniqlash.
   
7. 
   Tanlab olingan to‘plam ma’lumotlarini bosh to‘plamga yoyish.
   

2. Tanlama to‘plam hosil qilinishining asosiy usullari

Tanlab olingan to‘plam harakteristikalarining ishonchliligi ma’lum miqdorda tanlama to‘plamning reprezentativligi bilan belgilanadi, bu esa o‘z navbatida bosh to‘plamdan birliklarni tanlab olish usuliga bog‘liqdir. Aniq sharoitdan kelib chiqqan holda, jumladan o‘rganilayotgan hodisaning mohiyati, to‘plam hajmi, kuzatilayotgan belgilar o‘zgaruvchanligi va ularning taqsimoti, moddiy va mehnat resurslari singarilar e’tiborga olingan holda tanlash usulidan foydalaniladi.

Tanlash turiga qarab, individual, guruhli va aralash tanlash turlari farq qilinadi. Individual tanlash usuliga muvofiq bosh to‘plamning alohida birliklari, guruhli tanlashda birliklar guruhlari tanlab olinadi,

aralash tanlashda esa guruhli va individual tanlash usullaridan birgalikda foydalaniladi.

Tanlash usuli tanlab olingan birliklarning tanlash jarayonida ishtirokini davom etkazish imkonini belgilab beradi, bunga muvofiq tanlash ikki usulda amalga oshiriladi:

1. 
   Qaytarilmagan usulda
   
2. 
   Qaytarilgan usulda.
   

Qaytarilmagan usulda o‘tkaziladigan tanlash deb, tanlab olingan to‘plam birliklarining keyinchalik to‘plamga qaytarilmaydigan tanlash usuliga aytiladi.

Qaytarilgan usulda o‘tkazilgan tanlash deb, tanlab olingan to‘plam birliklarining qayd qilingandan keyin yana bosh to‘plamga qaytarilishiga aytiladi.

Tanlama kuzatish amaliyotida eng ko‘p tarqalgan tanlash turlariga quyidagilar kiradi:

• 
  tasodifiy tanlash;
  
• 
  mexanik tanlash;
  
• 
  tipik tanlash;
  
• 
  uya (seriya)li tanlash;
  

1.